روز قیامت که از ما باز خواست می شود چه کسی هست به کمک ما بیاید؟

پرسش:
روز قیامت که از ما باز خواست می شود چه کسی هست به کمک ما بیاید؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام

در روز قیامت هر کس مهمان اعمال و عقاید خود است و بر طبق آن مورد حسابرسی قرار می گیرد ، به برخی از تعبیرات قرآنی در زمینه گزارش از حالات مجرمان در زوز قیامت دقت کنید:
روزى كه بچه‏ها به خاطر سختى‏ها پير مى‏شوند.«يَومَاً يَجعَلُ الوِلدانَ شَيبَاً» (1)
روزى كه هيچ معامله و واسطه و رابطه‏اى در كار نيست. «يَومٌ لابَيعٌ فِيهِ و لاخُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ» (2)
روزى كه جز مؤمنان با تقوا، دوستان هم هر كدام براى ديگرى دشمن مى‏شوند. «الاَخِلاّءُيَومَئِذٍ بَعضُهُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ اِلاَّ المُتَّقِينَ» (3)
روزى كه مجرم حاضر است همه چيز و همه كس فدا شود تا او نجات يابد. «لَواَنَّ لَهُم ما فِى الاَرضِ جَمِيعاً وَمِثلَهُ مَعَهُ لاَفْتَدَوا بِه» (4)
روزى كه انسان حتّى از نزديك‏ترين افراد همچون برادر، مادر، پدر، فرزند و همسرش فرار و تنها به فكر نجات خودش مى‏باشد. «يَومَ يَفِرُّ المَرءُ مِن اَخِيهِ وَاُمِّهِ وَ اَبِيهِ وَصاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ» (5)
روزى كه انسان فرياد مى‏زند راه فرار كجاست؟ «أينَ المَفَرّ» (6)
و روزى كه از هر كجا مرگ به او رو مى‏آورد، ولى از مرگ خبرى نيست. «وَ يأتِيهِ المَوتُ مِن كُلِ‏ّ مَكانٍ وَما هُوَ بِمَيِّتٍ» (7)
آرى، در آن روز ما هستيم و عمل ما، ما هستيم و جزا و پاداش .
در آن روز انسان گناهكار به دست پا مى‏افتد، چنانكه امام سجاد (ع) در دعاى سحر مى‏فرمايد: انسان به اطراف خود نگاه مى‏كند، گاهى به راست و گاهى به چپ، مى‏بيند هر انسانى كار نيكى كرده در آن روز سبب نجاتش شده، ولى تنها او دست خالى است. تمام كارهايى كه در دنيا انجام داده يا به خاطر ريا، غرور و عُجب باطل شده و يا به خاطر آنكه بعد از كار نيك گناهى كرده كه آن عمل نيك را از بين برده است، بسيارى از كارهايى را كه خيال مى‏كرد خوب است، الآن معلوم شد بد بوده و او نمى‏دانسته و به قول قرآن: «زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِه» (8) كار بد به صورت زيبا جلوه كرده است، «وَ هُم يَحسِبُونَ اَنَّهُم يُحسِنُونَ صُنعَاً» (9) افرادى هستند كه خيال مى‏كنند نيكوكارند.
در آن روز، گناهكار در بن‏بست قرار مى‏گيرد و دست به التماس و استمداد از اين و آن مى‏زند، در قرآن صحنه‏هايى از استمداد بيان شده كه ما در اينجا اشاره مى‏ کنیم:
الف: استمداد از مؤمنان
گناهكاران در قيامت در چند نوبت از مؤمنين استمداد مى‏نمايند، يك جا مى‏گويند: «اُنظُرُونَا نَقتَبِسْ مِن نُورِكُم قِيلَ ارجِعُوا وَرائَكُم فَالْتَمِسُوا نُوراً» (10) نگاهى به ما كنيد تا ما از نورى كه نتيجه عمل شما در دنياست بهره‏مند شويم، ولى جواب منفى مى‏شنوند وبه آنان گفته مى‏شود: برگرديد به دنيا و از آنجا نور بخواهيد. گناهكاران مى‏گويند: «ألَم نَكُن مَعَكُم» (11) آيا ما در دنيا (در يك روستا، شهر، كارخانه، بازار، اداره و...) با شما نبوديم؟ مى‏گويند: چرا، جسم ما در يكجا بود، ولى خط فكرى ما، عملكرد و اهداف و رهبر و شيوه زندگى ما دوگونه بود.
در صحنه ديگر گناهكاران از بهشتيان چنين استمداد مى‏كنند: «اَفِيضُوا عَلَينَا مِنَ المَاءِ أو مِمّا رَزَقَكُمُ اللّهُ قالُوا اِنّ اللّهَ حَرَّمَهُما عَلَى الكافِرِينَ» (12) اى اهل سعادت! كمى از آب‏ها يا آنچه خدا نصيب شما كرده به ما نيز بدهيد، ولى باز جواب منفى مى‏شنوند و مى‏گويند: خداوند نعمت‏هاى بهشت را بر كافران حرام كرده است.
ب: استمداد از مجرمان
بيچاره گناهكار كه هر چه استمداد از خوبان مى‏كند به جايى نمى‏رسد، تا بالاخره به فكر مى‏افتد كه گناه خود را به دوش اين و آن اندازد، به افرادى مى‏گويد: «لَولا اَنتُم لَكُنّا مُؤمِنِينَ» (13) اگر شما در دنيا نبوديد، ما مؤمن مى‏شديم و راه حق را مى‏رفتيم، شما مانع شديد. ولى پاسخى كه مى‏شنوند اين است: «أنَحنُ صَدَدنَاكُم» (14) آيا ما مزاحم هدايت شما بوديم؟ چرا با بودن راه و چراغ و چشم سالم، كج‏روى را انتخاب كرديد؟
گاهى مى‏گويند: «اَطَعنَا سَادَتَنا وَ كُبَرائَنا فَاَضَلُّونَا السَّبِيلا» (15) خدايا! ما تقصيرى نداريم، زيرا ما بدنبال بزرگان و رهبران فاسد بوديم كه به اين روز نشستيم، آنها ما را گمراه كردند و از خدا مى‏خواهند كه عذاب اين رهبران فاسد را دو برابر قرار دهد، «رَبَّنا آتِهِم ضِعفَينِ مِنَ‏العَذابِ» (16) ، ولى خداوند مى‏فرمايد: «لِكُلٍ‏ّ ضِعْفٌ» (17) نه تنها عذاب بزرگان دو برابر است، (زيرا هم كج رفتند و هم ديگران را به كج‏روى كشاندند،) بلكه عذاب شما هم دو برابر است، زيرا شما هم در واقع دو گناه انجام داده‏ايد: يكى اينكه كج رفتيد، ديگر اينكه با پيروى خود از رهبران فاسد، آن ستمگران را نيز تأييد و تشويق كرديد، پس هم مرتكب گناه انحراف شده‏ايد و هم مرتكب گناه تشويق ظالم.
گناهكاران به رهبران خود مى‏گويند: «فَهَل اَنتُم مُغنُونَ عَنّا» (18) ما كه عمرى پاى پرچم شما و بله قربان‏گو و تسليم بى‏چون و چراى شما در دنيا بوديم، آيا امروز شما مى‏توانيد دردما را دوا و عذاب را از ما برطرف كنيد؟! رهبران فاسد مى‏گويند: «اِنّا كُلٌّ فِيهَا» (19) مگر نمى‏بينيد كه ما خودمان نيز در بلاها گرفتاريم.
خلاصه اينكه هر چه گناهكار مى‏خواهد خودش را برهاند و گناه را به دوش ديگرى (خواه رهبران فاسد يا محيط فاسد) اندازد نمى‏تواند، زيرا اراده انسان قوى‏ترين نيرويى است كه مى‏تواند تمام سيستم‏ها و نظام‏هاى غلط را بشكند، انسان ساخته محيط نيست، بلكه سازنده محيط است، انسان تنها سنّت‏پذير نيست، بلكه سنّت‏شكن نيز هست، انسان وابسته به سيستم اقتصادى نيست، بلكه خود داراى اراده و اختيار است.
ج: استمداد از شيطان
گناهكار در قيامت با ناله و نفرين به فكر مى‏افتد تا گناه خود را به دوش شيطان اندازد، ولى شيطان هم انحراف او را معلول اراده انسان مى‏داند و به مجرمان مى‏گويد: «فَلاتَلُومُونِى وَ لُومُوا اَنفُسَكُم» (20) مرا سرزنش نكنيد، بلكه خودتان را ملامت نماييد،
«اِلاّ أن دَعَوتُكُم فَاستَجَبتُم لِى» (21) زيرا من در دنيا كارى به شما نداشتم جز دعوت و وسوسه و اين خود شما بوديد كه دعوتم را پذيرفتيد،
«اِذا مَسَّهُم طائِفٌ مِنَ الشَّيطانِ تَذَكَّرُوا» (22) من همين وسوسه‏ها و دعوت‏ها را نسبت به بعضى مؤمنان داشتم، ولى آنها قوى بودند و هوشيار و متذكّر مى‏شدند.
آرى، شما خود خانه دلتان را به من داديد و من هم در آنجا سكونت كردم، «فَهُوَ لَهُ قَرِين» (23) وگرنه من نسبت به مردان خدا هيچ‏گونه تسلّط قهرآميز و سلطنت و اجبار نداشتم. «مَا كانَ لِى عَلَيكُم مِن سُلطانٍ» (24) ، «لَيسَ لَهُ سُلطانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنوا» (25)
د: استمداد از مأموران جهنّم
گناهكارى كه به هر طرف رو مى‏كند دست ردّ به سينه‏اش مى‏خورد، نه مؤمنان و نه رهبران و دوستان فاسد به او كمك مى‏كنند و نه شيطان حاضر است گناه او را به عهده بگيرد، از ملائكه و مأموران دوزخ استمداد مى‏كند و مى‏گويد: «وَقَالَ الَّذِينَ فِى النّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُم يُخَفِّفْ عَنّا يَوماً مِنَ العَذابِ» (26) اى فرشتگان مأمور جهنّم! شما كه نزد خدا آبرو داريد از پروردگارتان براى ما بخواهيد كه حتّى اگر يك روز هم شده عذاب ما را تخفيف دهد وبه ما ترحّم كند، ما قبول داريم كه عذاب ما هميشگى است، ولى براى يك روز به ما لطف شود، ما قبول داريم كه عذاب ما نبايد تعطيل شود، ولى تقاضاى تخفيف داريم.
ه : استمداد از خداوند
زيانكاران ومكذّبين به آيات خدا كه به شقاوت و گمراهى خود معترفند، با كمال بى‏شرمى سرانجام به خداوند مى‏گويند: «رَبَّنا اَخرِجنَا مِنهَا فَاِنْ عُدنَا فَاِنّا ظالِمُونَ» پروردگارا! ما را از عذاب جهنّم بيرون‏آور، اگر دوباره خلاف كرديم ظالم و سزاوار دوزخيم، ولى جواب مى‏شنوند: «قَالَ اخسَئُوا فِيهَا وَ لاتُكَلِّمُونَ» دور شويد و حرف نزنيد و خفّه شويد! مگر يادتان رفته كه هرگاه بندگان شايسته در مناجات خود مرا مى‏خواندند و مى‏گفتند: «رَبَّنا آمَنّا فَاغْفِرلَنا وَارحَمنَا وَاَنتَ خَيرُ الرّاحِمِينَ» و از من طلب عفو و بخشش مى‏كردند، شما آنان را به مسخره گرفته و مى‏خنديديد و همين توهين و مسخره كردن سبب غفلت و بدبختى شما شد.(27)
آرى، آنان كه خود مؤمن واهل دعا نيستند، لااقل مردان خدا را مسخره نكنند.
پاسخ منفى، بازتاب عمل خود انسان
شايد به فكر شمااين چنين بيايد كه منصفانه نيست كه گناهكار اين همه استمداد كند و آنطور دست ردّ به سينه‏اش زده شود، ولى اين قضاوت عجولانه است، زيرا اگر كمى به عقب برگرديم مى‏بينيم كه اين گناهكار هم دست ردّ به سينه قرآن، پيامبران، امامان، علما و تمام راهنمايانش زده و آن طرد بازتاب و نتيجه همان لجاجت‏هاى اوست.
او با هر كسى سخن گفت، ولى در برابر خدا نمازى نخواند، به هر تار عنكبوتى تكيه كرد، ولى به قدرت خدا توكّل نداشت، از هر شخصى در برابر هر كارى تشكّر مى‏كرد، ولى آن همه نعمت‏ها دل او را با خدا گرم نكرد، با داشتن ده‏ها و صدها دليل روشن براى فاسد بودن فلان رهبر يا دوست، به خاطر چند روز كاميابى و هوسرانى دست از اطاعت او برنداشت، و خلاصه تمام طرد و پاسخ‏هاى منفى به مجرمان در قيامت، نتيجه همان دست ‏ردّ وطردى است كه آنها در دنيا نسبت به اسلام و قرآن و اولياى خدا داشته‏اند.
نکته پایانی آن که ‏  بر اساس رواياتي از شيعه و اهل سنت، ملائكه، انبيا، اوصياي پيامبران و امامان معصوم، عالمان و دانشمندان ديني، شهيدان و مؤمنان، در روز قيامت، شفيعان درگاه الهي‏اند. در اين قسمت به ذكر چند نمونه از روايات بسنده مي‏كنيم:
    - رسول اكرم(ص): «سه گروه نزد خداوند شفاعت مي‏كنند و شفاعت آنها پذيرفته مي‏شود: پيامبران، عالمان و شهيدان» (28).
و نيز: «در روز قيامت، من شفاعت مي‏كنم و شفاعتم پذيرفته مي‏شود و علي شفاعت مي‏كند و شفاعتش پذيرفته مي‏شود و اهل بيتم شفاعت مي‏كنند و شفاعت شان پذيرفته مي‏شود». (29)
    - امام صادق(ع): «به خدا سوگند! ما در حق شيعيان گنه‏كارمان شفاعت مي‏كنيم».(30)   
 - امام صادق(ع): «در روز قيامت ... به عابد گفته مي‏شود: به بهشت برو و به عالم گفته مي‏شود: بايست و به سبب آنكه مردم را تربيت و ادب نيكو آموختي، براي آنان شفاعت كن». (31)
پی نوشت ها:
1)    سوره مزمل(73) آیه 17
2)    سوره بقره(2) آیه 254
3)    سوره زخرف(43) آیه 67
4)    سوره رعد(13) آیه 18
5)    سوره عبس(80) آیه 34
6)    سوره قیامت (75) آیه 10
7)    سوره ابراهیم(14) آیه 17
8)    سوره فاطر(35) آیه 8
9)    سوره کهف (18) آیه 104
10)    سوره حدید (57) آیه 13
11)    همان آیه 14
12)    سوره اعراف(7) آیه 50
13)    سوره سبا (34) آیه 31
14)    همان آیه 32
15)    سوره احزاب (33) آیه 67
16)    همان آیه 68
17)    سوره اعراف(7) آیه 38
18)    سوره ابراهیم(14) آیه 21 و سوره غافر(40) آیه 47
19)    سوره غافر (40) آیه 48
20)    سوره ابراهیم(14) آیه 22
21)    همان آیه 22
22)    سوره اعراف (7) آیه 201
23)    سوره زخرف(43) آیه 36
24)    سوره ابراهیم(14) آیه 22
25)سوره نحل( 16) آیه 99
26) سوره غافر(40) آیه 49
27)سوره مومنون(23) آیات 106-111
28) ميزان الحكمه، ج 4، ص 1474؛ ج 6، ص 2794، ح )9502
   29) همان، ج 4، ص 1475، ح 9505.
30) بحار الانوار، ج 8، ص 37، ح 15.
31) همان، ص 56.