ادله ی اثبات وحدانیت خداوند کدام است؟

پرسش:

چه اثبات هایی در وحدانیت خدا وجود دارد ؟

پاسخ:

با سلام و ادب و تشکر از حسن اعتماد شما

درباره وحدانيت و يگانگي خداوند دلائل متعدّدي وجود دارد كه برخي از آن‏ها برهان فلسفي و علمي و برخي ديگر دلائل نقلي... هستند.(1) در اين جا به برخي اشاره مي شود:
1- فطرت:
همان گونه كه فطرت(2) بر وجود خداوند دلالت دارد، بر يگانگي او نيز دلالت دارد؛ زيرا انسان در برابر مشكلات و گرفتاري‏ها (كه اميدش از همه جا قطع مي شود و همه درهاي عالَم اسباب به روي وي بسته مي گردد) آهنگ توحيد را در ژرفاي وجود خود مي شنود كه او را به سوي "مبدأ يگانه‏اي" فرامي خواند كه قدرت مافوق همه مشكلات و فراتر از تمامي عالم اسباب است.(3) اگر قدرت ديگري وجود داشت، بايد انسان در هنگام مشكلات به او توسّل مي شد. عدم توسّل به قدرت ديگر بهترين دليل بر يگانگي خداوند است. در قرآن آمده است: "هنگامي كه سوار بر كشتي مي شوند، خدا را با اخلاص مي خوانند (و غير او را فراموش مي كند) امّا هنگامي كه خدا آن‏ها را به خشكي رسانيد و نجات داد، باز مشرك مي شوند".(4)
2- برهان وحدت و همآهنگي‏
از جمله راه‌هايي كه انديشمندان عقايد و فلاسفه براي رسيدن به يگانگي خداوند پيموده‏اند. مطالعه جهان هستي است كه مجموعه‏اي است همآهنگ و واحدي است به هم پيوسته. اين وحدت و همآهنگي از وحدت و يگانگي خداوند خبر مي دهد. از اين برهان به عنوان "برهان وحدت و همآهنگي" ياد مي شود.(5)
اگر بر اين جهان دو يا چند قدرت حاكم بود، موجب بروز اختلاف و ناهمآهنگي مي گرديد.(6) چند قدرت بودن اقتضا مي كرد كه نظم و وحدت در جهان وجود نداشته باشد. در آيات متعدّد آمده است كه خالق جهان تنها خداوند است.(7) اين آيات اشاره برهان عقلي و فلسفي است: "لوكان فيهما آلهة إلااللَّه لفسدتا؛(8) اگر در آسمان و زمين خدايان و معبودهايي جز اللَّه بود، نظم جهان بر هم مي خورد و آسمان و زمين ويران مي شدند".
هشام بن حكم از امام صادق(ع) سؤال كرد: چه دليلي داريم بر اين كه خداوند يگانه است، حضرت فرمود: "اتصال التدبيرك و تمام الصّنع...؛(9) انجام و پيوستگي تدبير جهان و كامل بودن آفرينش".
3- دليل صرف الوجود
يكي از دلائل يگانگي خداوند برهان صرف الوجود است. منظور از برهان صرف الوجود آن است كه خداوند هستي مطلق است، و از هر نظر بي قيد و بي شرط و نامحدود است. نامحدود بودن معنايش آن است كه دومي براي او فرض نمي شود، چون وقتي سخني از دوگانگي پيش مي آيد، كه هر يك فاقد هستي ديگري است. به تعبير ديگر به جايي مي رسيم كه وجود اوّل پايان مي گيرد و وجود دوّم شروع مي شود، بنابراين هم وجود اول محدود است و هم وجود دوم چون هر كدام پايان و آغاز دارد. بر اين اساس هيچ كدام نمي تواند خداوند و هستي مطلق باشد.
در آيات نيز به نامحدود بودن خداوند و اين كه خداوند يگانه است، اشاره شده است.(10) در روايتي از امام سجاد(ع) آمده است: "خداوند به هيچ محدوديّتي توصيف نمي شود. او برتر از چنين توصيفي است. چگونه ممكن است كسي كه هيچ حدي ندارد، توصيف به محدوديت گردد؟!".(11)
4- دليل فيض و هدايت‏
يكي از دلائل مهم يگانگي خداوند ، دليل فيض و هدايت است، يعني خداوند وجودي است كامل و چنين وجودي مسلّماً منبع فيض و كمال براي ديگران است. آيا ممكن است چنين منبع كمالي موجودات ديگر را از فيض خود محروم بگذارد و حداقل خود را به آن‏ها معرّفي نكند و نشناساند؟ بر اين اساس اگر خدايان متعدّدي وجود داشت، بايد هر كدام رسولاني داشته باشند و خود را به مخلوقات معرفي نموده و هر كدام از پيامبران از خدايان متعدد خبر دهند و خدايان متعدد با فرستادن پيامبران خود به هدايت مردم بپردازند، حال آن كه همه پيامبران از خداوند يگانه خبر داده‏اند. پس روشن مي شود غير از او معبود و خداوندگار ديگري نيست.
در برخي از آيات به اين مطلب اشاره شده است كه همه پيامبران از خداوند يگانه خبر داده‏اند:(12) "و ما أرسلنا مِن قبلك مِن رسول إلا نوحي إليه أنّه لا إله الاّ أنا فاعبدون؛(13) ما پيش از تو هيچ پيامبري را نفرستاديم مگر اين كه به او وحي كرديم كه معبودي جز من نيست، بنابراين تنها مرا پرستش كنيد".
در سخنی از حضرت علی (ع) نیز خطاب به فرزندش آمده است : بدان ای فرزندم اگر خدایان دیگری جز خدای یکتا وجود داشت ، نشان و اثری از پیامبران انها می یافتی و آیات و نشانه های ملک او را می دیدی.

1. ناصر مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج 3، ص 157 به بعد.
2. روم (30) آيه 30.
3. ناصر مكارم شيرازي، پيشين، ص 175.
4. عنكبوت (29) آيه 65.
5. پيام قرآن، ج 3، ص 167.
6. پيام قرآن، ج 3، ص 178، محمّد تقي مصباح يزدي، معارف قرآن، ج 3 - 1، ص 68.
7. ملك (67) آيه‏هاي 21 - 22 و مؤمنون (23) آيه 91.
8. انبيا (21) آيه 21 - 22.
9. تفسير برهان، ج 3، ص 55.
10. يوسف (12) آيه 39؛ آل عمران (3) آيه 18؛ حديث (57) آيه 2.
11. اصول كافي، ج 1، ص 100، به نقل از پيام قرآن، ج 3، ص 192.
12. زخرف (43) آيه 45، احقاف (46) آيه 4.
13. انبياء (21) آيه 25.