آیا امام سجاد واقعا به یزید نحوه توبه را آموزش داد؟

پرسش:
سلام
ببخشید اینکه گفته میشه امام سجاد علیه السلام به یزید یاد داد که چطور توبه کنه و بعد حضرت زینب سلام الله علیها اعتراض کرد که چرا یاد دادید و...آیا این واقعیت داره و درسته؟میشه منبعش رو بفرمایید؟
ممنون
پاسخ:

با سلام و ادب خدمت شما دوست عزیز

خدمت شما عرض کنم که چنین مطلبی در کتاب های حدیثی معتبر وجود ندارد و حتی شبیه به این مضمون نیز در جایی مشاهده نشده است.
اکنون جدای از این که مطلب مورد نظر در کتاب های حدیثی وجود دارد یا ندارد؛ محتوای این شبه روایت نیز از چند جهت قابل مناقشه است:
1. عدم تناسب بین جرم و کیفیت توبه از آن: یکی از مسائل پذیرفته شده در بین عقلاء و همچنین از اصول پذیرفته شده شرعی، تناسب جرم و جزا و تناسب جرم با توبه از آن است. به عنوان نمونه؛ اگر کسی مال شخصی را برداشته باشد، همان طور که در شرع هم تصریح شده است، توبه اش آن است که آن مال را به صاحبش برگرداند یا به هر طوری که می تواند رضایت او را جلب کند. اگر غیبت کسی شده است، توبه اش آن است که یا او را از این غیبت آگاه کرده و حلالیت بطلبد و یا برای او از خداوند طلب خیر و مغفرت بکند. اگر آبروی کسی ریخته شده است، توبه از این گناه بزرگ آن است که اعاده حیثیت از او شود و موارد فراوان دیگری که می توان برای این موضوع، بیان کرد. البته در بسیاری از موارد، خداوند با عمل کوچکی، از مجازات گناهان بزرگی نیز صرف نظر می کند اما در موضوع پرسش، به حدی این عدم تناسب چشمگیر است که نمی توان توجیه صحیحی برای آن یافت.
چگونه ممکن است شخصی، دستش به کشتن امام مسلمانان و فرزند رسول خدا (ص) آلوده شود، آن گاه؛ گناه او با خواندن نماز غفیله از بین رفته و توبه اش مورد قبول واقع شود؟
چگونه ممکن است کسی که شهر پیامبر (ص) (مدینه النبی) را خراب کرده و ناموس مردم را برای سپاهیانش حلال می کند، یا خانه خدا را ویران کرده، آن گاه با نماز غفیله بخشیده شود؟
2. در ادامه این شبه روایت برخی عنوان کرده اند که یزید؛ بارها قصد داشت به جهت توبه از عمل پلیدش این نماز را بخواند، اما به دلیل دردی که در ناحیه شکم بر او عارض شد، عملاً موفق به انجام آن نشد.
در احادیث موثق و قابل قبول، چنین آمده که؛ نیت انسان جهت انجام کارهای خیر، برتر و بالاتر از عملی است که می خواهد انجام دهد، یا انجام داده است،(1) یعنی چه بسا انسان، توانایی انجام کار خیری را نداشته باشد، ولی نیت انجام آن را بکند، چنین نیتی، از عملی که او می خواسته انجام دهد، بالاتر و برتر است، حال چگونه است که در این روایت، شخصی نیت توبه از گناهش را دارد، ولی چون موفق به انجام عمل خاصی (نماز غفیله) نشده است، آن نیت درونی اش مورد قبول واقع نمی شود و باعث نجات او نمی گردد؟ بله! امکان دارد برخی از گناهان به گونه ای باشد که شخص با انجام آنها در چاه ظلمتی گرفتار شود که دیگر اراده توبه را از دست بدهد، در برخی از روایات (که البته جای بحث مفصلی پیرامون آن هست) به برخی از گناهان اشاره شده است که با انجام آن، اشخاص امکان توبه را از دست می دهند، از جمله این گناهان می توان به "بدعت در دین" اشاره کرد،(2) بدعتی که نه تنها خود شخص، بلکه عده زیادی را از راه حق و حقیقت خارج کرده و به وادی ظلم و ظلمت کشانده است.
سؤال دیگر آن که؛ آیا اساساً صحیح است که چنین شخصی را به جهت بیماری مورد سرزنش قرار دهیم؟ چگونه است که در دیگر احکام فقهی مانند روزه، حج، و..، استطاعت (قدرت بدنی) را شرط انجام این واجبات مهم می دانیم، به طوری که اگر کسی مریض باشد و نتواند روزه بگیرد و روزه برایش ضرر داشته باشد، نه تنها روزه بر او واجب نیست، بلکه گرفتن چنین روزه ای بر او حرام است، ولی در انجام این عمل مستحبی (نماز غفیله)، شخص را به جهت مبتلا شدن به یک بیماری و درد موضعی (که از اختیارش هم خارج بوده است) مورد عفو قرار نمی دهیم؟
3. در این شبه روایت به حضرت زینب (س) مطلبی نسبت داده می شود که با شأن و مقام ایشان تناسب ندارد، بعد از آن که حضرت سجاد (ع) به یزید چنین می فرماید که با انجام نماز غفیله توبه ات نسبت به قتل امام حسین (ع) پذیرفته می شود، گویا حضرت زینب (س) به حضرت اعتراض کرده و می فرماید: شما قصد بخشش قاتل پدرت را داری؟
چگونه حضرت زینب (س) که از خاندان وحی و آشنا به مقام و منزلت امامت است مانند یک شخص معمولی به امامش اعتراض می کند؟! بله! گاهی امام معصوم (ع) یا یکی از اولیای خدا، عملی انجام می دهد که شاید به نظر آید با ظاهر شریعت و دین مخالف است، در این جا؛ نه تنها اعتراض و پرسش از حقیقت عمل اشکالی ندارد، بلکه امر مورد قبولی نیز می باشد، از این جمله می توان به اعتراض حضرت موسی (ع) به حضرت خضر (ع) در جریان همراهی موسی با خضر اشاره کرد که به عنوان مثال وقتی خضر، پسری را کشت، حضرت موسی به او اعتراض کرد که نباید انسانی را بدون دلیل کشت، ولی در اعتراضی که به حضرت زینب (س) نسبت داده شده است، ایشان به عملی از اعمال امام سجاد (ع) اعتراض می کند که اولاً: چه بسا از امام معصوم می توان انتظار داشت که شقی ترین انسان ها را به سوی خیر و توبه راهنمایی کند. و ثانیاً: امام سجاد (ع) به عنوان امام و به عنوان ولی دم امام حسین (ع)، حق بخشش قاتل ایشان را داشته است.
4. اشکال دیگری که به چشم می خورد، جوابی است که امام سجاد (ع) به حضرت زینب (س) می دهد؛ حضرت می فرمایند: من گفتم نماز غفیله یزید را نجات می دهد، ولی شما نگران نباش، او هیچ گاه موفق به خواندن آن نمی شود!
این نوعی اغراء است؛ چرا که شخصی از امام معصوم (ع) درخواستی دارد تا با انجام آن آمرزیده شود و امام معصوم (ع) با توجه به عدم توانایی او، او را به عملی تشویق می کند که هرگز نمی تواند انجام دهد. واقعاً جا داشت اگر یزید از اعمالش پشیمان شده باشد، امام سجاد (ع) او را به کاری راهنمایی می کرد که می توانست با انجام آن، نجات پیدا کند.
علاوه بر این می دانیم که یزید هیچ گاه از کشتن امام حسین و یارانش پشیمان نشد و جنایات خویش را در سالهای بعد و در واقعه حره ادامه داد و دلیلی نداشت که امام برای شخصی که هنوز بر جنایات خود اصرار می ورزد، راهکاری برای توبه نشان دهد و بدین وسیله او را در انظار عمومی تا حدی تبرئه کند.

1. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص نِیَّةُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِه‏. رسول خدا فرمود: نیت مؤمن برتر از عما او است. نک: کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج 2، ص 84، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1374ش.
2. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 69، ص 216، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ق