آیا پیامبر از القائات شیطان محفوظ بوده؟

پرسش:
 با توجّه به آيه 52 سوره مباركه حج كه از القائات شيطان در كار پيامبران سخن گفته، آيا مى توان حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) را در تلاوت قرآن كريم، از اين القائات مصون و محفوظ دانست؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 اين آيه شريفه، كه محور يكى از قوى ترين شبهات در عصمت پيامبران در مقام تبليغ و انجام رسالت الهى است، دستاويزى براى دشمنان اسلام گشته است. از اين رو، تبيين دقيق اين آيه، بسيار ضرورى است.
متن كامل آيه 52 سوره حج چنين است: (وما اَرسَلنا مِن قَبلِكَ مِن رَسول ولا نَبِىّ اِلاّ اِذا تَمَنّى اَلقَى الشَّيطانُ فى اُمنِيَّتِهِ فَيَنسَخُ اللّهُ ما يُلقِى الشَّيطانُ ثُمَّ يُحكِمُ اللّهُ آياتِهِ واللّهُ عَلِيمٌ حَكِيم؛ هيچ پيامبرى را پيش از تو نفرستاديم مگر اين كه هرگاه آرزو مى كرد (و طرحى براى پيشبرد اهداف الهى خود مى ريخت)، شيطان القائاتى در آن مى كرد ؛ امّا خداوند القائات شيطان را از ميان مى برد، سپس آيات خود را استحكام مى بخشيد؛ و خداوند عليم و حكيم است.)
ريشه اصلى كلمه «تمنّى» از ماده «منى» و به معناى تقدير و فرض كردن است و اگر به آرزو، تمنّى گفته مى شود، براى آن است كه انسان هنگام آرزو كردن، مقدار و تصوير آرزو را در ذهن خود ايجاد مى كند.[1] برخى از اهل لغت نيز گفته اند: اين واژه گاهى به معناى قرائت و تلاوت مى آيد كه استعمال آن در اين معنا كم است.
معناى آيه، بنابر معنى اوّل (آرزو كردن) همان مى شود كه در ترجمه آيه، بيان كرديم. يعنى شيطان در آرزوى پيامبران القائاتى مى كرد.
بديهى است كه آرزوى يك پيامبر، چيزى جز تحقّق رسالت خويش و پيشرفت دين و ايمان آوردن مردم نبوده و القائات شيطان در آن آرزو، همان وسوسه هايى است در دل و جان مردم ايجاد مى كرده تا آنان را از ايمان باز دارد؛ امّا همان گونه كه آيه اشاره دارد، سرانجام خداوند آن وسوسه ها و تصرفات شيطانى را زايل نموده و آيات خود را به كرسى مى نشاند. مؤيّد اين معنا، آياتى از قرآن كريم است كه بيانگر اهتمام زياد پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) به هدايت كردن مردم اند.[2] اين آيات، آرزوى حقيقى انبياى الهى را نمايان مى سازند.
در مقابل، آرزوى شيطان نيز فريفتن مردم است؛ چنانچه در آيه 120 سوره نساء مى خوانيم: «شيطان به آن ها وعده ها (ى دروغين) مى دهد و به آرزوها، سر گرم مى سازد؛ در حالى كه جز فريب و نيرنگ، آن ها را وعده نمى دهد.»
امّا معناى آيه، بنابراين كه «تمنّى» به معنى قرائت و تلاوت باشد، چنين است: «هيچ پيامبرى را پيش از تو نفرستاديم مگر اين كه هر گاه آيات خداوند را تلاوت مى كرد، شيطان شبهه هايى (در دل مردم) مى افكند؛ امّا خداوند اين شبهه ها را از ميان مى برد، سپس آيات خود را استحكام مى بخشيد؛ و خداوند عليم و حكيم است.[3]
هر چند معناى اوّل مناسب تر است، ليكن در هيچ يك از دو معنا، سخنى از القاى شبهه يا القاى چيزى از سوى شيطان در تلاوت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) به ميان نيامده و در نتيجه، اين آيه هرگز نمى تواند دست آويزى براى ترديد در درستى وحى و عصمت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در مقام دريافت و انتقال پيام پروردگار باشد.

[1]. مقاييس اللغه، ابن فارس، ج 5، ص 276.
[2]. رجوع كنيد به (يوسف/103)، (فاطر/8)، (نحل/37)، (نوح/7 ـ 9)، (قصص/56).
[3]. با اقتباس از: تفسير الميزان، علاّمه طباطبايى، ج 14، ص 391، اسماعيليان.