منظور از و اِمّا يُنسِيَنَّكَ الشَّيطانُ چیست؟

پرسش:
با توجّه به عصمت پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و مصون بودن آن حضرت از خطا و اشتباه، چرا در آيه 68 سوره انعام آمده است: (واِمّا يُنسِيَنَّكَ الشَّيطانُ؛ اگر شيطان از ياد تو برد.)؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 قبل از هر گونه توضيحى، متن كامل آيه مذكور را مرور مى كنيم: (واِذَا رَاَيتَ الَّذينَ يَخوضونَ فى آياتِنا فَاَعرِض عَنهُم حَتّى يَخُوضُوا فى حَديث غَيرِهِ واِمّا يُنسِيَنَّكَ الشَّيطانُ فَلا تَقعُد بَعدَ الذِّكرى مَعَ القَومِ الظّالِمين؛ هر گاه كسانى را ديدى كه آيات ما را استهزا مى كنند، از آن ها روى بگردان تا به سخن ديگرى بپردازند. و اگر شيطان از ياد تو بُرد، هرگز پس از ياد آمدن با اين جمعيت ستمگر منشين.)
در پاسخ به پرسش هاى قبل روشن شد كه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) از هر گونه گناه و خطا و اشتباهى مبرّاست و هرگز تحت سيطره و نفوذ شيطان قرار نگرفته است.
در آيه مذكور، گرچه روى سخن با حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله وسلم) است؛ امّا در حقيقت منظور، پيروان او هستند كه اگر گرفتار فراموشى شدند و در جلسات آميخته به گناهِ كفّار شركت كردند، به محض اين كه متوجّه شدند، بايد از آن جا برخيزند و بيرون بروند. اين گونه سخن گفتن، در محاورات مردم نيز رايج است كه با كسى سخن مى گويند؛ امّا هدف آن است كه شخص ديگرى آن سخن را بشنود.[1]
علاّمه طباطبايى ضمن تأكيد بر عصمت پيامبران، در تأييد چنين تفسيرى از آيه، دو شاهد قرآنى نيز مى آورند:
1. شاهد اول آيه بعد است كه مى فرمايد: (وما عَلَى الَّذينَ يَتَّقونَ مِن حِسابِهِم مِن شَىء؛ و افراد با تقوا (اگر براى ارشاد و انذار با آن ها بنشينند) چيزى از حساب (و گناه) آنها بر ايشان نيست) مى بينيم كه در اين آيه ديگر روى سخن با پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) نيست و درباره پرهيزكاران سخن به ميان مى آيد. معلوم مى شود كه آيه قبل نيز درباره همه مسلمانان است گرچه خطاب آن به رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) است.
2. شاهد ديگر آيه 140 سوره نساء است كه همين مضمون آيه 68 سوره انعام را بيان كرده؛ با اين تفاوت كه در آنجا صريحاً، مجموعه مسلمانان مورد خطاب قرار گرفته اند. سوره نساء، مدنى و سوره انعام، مكّى است. معلوم مى شود كه پيام اوّل (آيه 68 سوره انعام)، بيان ديگرى از پيام جديد (آيه 140 سوره نساء) است. هر دو آيه وظيفه مسلمانان در مقابل جلسات ضدّ اسلامى كافران را بيان مى دارند كه يكى با بيان كنايى و ديگرى با عبارتى صريح، مسلمانان را مخاطب خود ساخته اند.[2]

[1]. ر.ك: تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 5، ص 289، دارالكتب الاسلاميه.
[2]. ر.ك: تفسير الميزان، علاّمه طباطبايى، ج 7، ص 140، انتشارات جامعه مدرسين.