از نگاه قرآن كريم فلسفه و حكمت نماز آيات چيست؟

پرسش:

از نگاه قرآن كريم فلسفه و حكمت نماز آيات چيست؟
پاسخ:
با سلام و ادب

اگر چه فلسفه و حكمت نماز آيات به صراحت در قرآن نيامده است؛ ولى همان گونه كه قبلا هم گفتيم همه احكام و دستورات خداوند حكيم حكمت و فلسفه دارد، ولى اين گونه نيست كه همه آن ها را عقل آدمى درك كند. برخى موارد را درك مى كند و موارد بسيارى را هم درك نمى كند و در اين موارد بايد حكمت و فلسفه را از زبان شارع شنيد.
در مورد حكمت و فلسفه نماز آيات در قرآن كريم سخنى به ميان نيامده است، به گونه كلى مى توان فلسفه نماز آيات را موارد ذيل دانست:
1. يادآورى عظمت الهى: از امام رضا(عليه السلام) نقل شده است كه مى فرمايند: «همانا كسوف و خسوف نماز دارد، چون آن ها از آيات الهى هستند.[1] در روايت ديگرى مى خوانيم؛ وقتى ابراهيم فرزند رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) از دنيا رفت، خورشيد گرفت مردم گفتند اين خورشيدگرفتگى به خاطر از دنيا رفتن ابراهيم است. وقتى اين سخن به گوش پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) رسيد منبر رفت و فرمود: اى مردم خورشيد و ماه دو نشانه از نشانه هاى خداوند هستند كه به امر الهى حركت مى كنند و مطيع خداوند هستند و براى مرگ و زندگى كسى نمى گيرند. اگر يكى از اين دو گرفت نماز (آيات) بخوانيد سپس از منبر فرود آمدند و براى مردم نماز آيات خواندند.[2]
با توجه به اين روايت مى توان گفت يكى از حكمت هاى خواندن نماز آيات، يادآورى مجدد قدرت خداوند است كه چگونه خورشيد و ماه را آفريده و اين سه آفريده الهى با سرعت بسيار زياد در حال حركت هستند و وقتى سايه زمين بر ماه مى افتد يا سايه ماه بر زمين مى افتد، اين سه مخلوق بزرگ الهى در يك راستا قرار مى گيرند و در عين حال كه قدرت جاذبه بين آن ها برقرار است به همديگر برخورد
نمى كنند. و به همين سبب است كه در قرآن كريم ماه و خورشيد را از آيات الهى شمرده شده است و پس از آن به خالقيت خداوند نسبت به آنها تصريح و امر به سجده و خداوند شده است همانگونه كه مى فرمايد: (و مِن آياتِهِ الَّيلُ و النَّهارُ و الشَّمسُ و القَمَرُ لا تَسجُدوا لِلشَّمسِ و لا لِلقَمَرِ و اسجُدوا لِلّهِ الَّذى خَلَقَهُنَّ؛[3]از نشانه هاى او شب و روز و خورشيد و ماه است. براى خورشيد و ماه سجده نكنيد، براى خدايى كه آفريننده آنهاست سجده كنيد.)
2. توبه به درگاه خداوند: در روايت ديگرى مى خوانيم: «همانا هنگامى كه خدا بخواهد بندگانش را بترساند و عذاب جديدى بر آنان نازل كند پديده خسوف و كسوف را پيش مى آورد، پس هنگامى كه اين دو پديده را ديديد با نماز به سوى خداوند روى آوريد» در روايت ديگرى به نقل از امام صادق(عليه السلام)مى خوانيم: زلزله و آنچه مانند آن است به خاطر پند گرفتن مردم و بيم دادن آنان است تا مردم از خداوند پروا كنند و از گناهان دست بردارند.[4] با توجه به اين روايات مى توان گفت يكى از حكمت هاى نماز آيات اين است كه مردم با ديدن اين آثار از گناهان خود توبه كنند و بدانند اگر اراده الهى بر كيفر بندگان نافرمانش قرار گيرد، برترين ابزارهاى علمى و فنى امروز ـ و در آينده نيز ـ قادر به تأمين امنيت انسان نخواهد بود و البته خداوند متعال نيازى به عبادت بندگانش ندارد مخصوصاً اگر از روى ترس باشد پس اين هشدارها براى آن است تا انسان به علم و دانش خويش مغرور نشود و سپاس گذارى از خداوند را به خاطر نعمت هاى بى شمارش فراموش نكند.
3. يادآورى قيامت: در روايت ديگرى مى خوانيم: «پديده هاى زلزله، كسوف، خسوف و بادهاى ترسناك از نشانه هاى قيامت است؛ پس هنگامى كه يكى از اين پديده ها رخ داد، قيامت را به ياد آوريد و به مساجد روى آوريد و در پيش گاه الهى تضرع نماييد.»[5]

[1]. وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملى، ج 7، ص 483.
[2]. كافى، ج 3، ص 208.
[3]. فصلت/37.
[4]. بحارالانوار، ج 57، ص 130.
[5]. همان، ص 484 ـ 486.