چرا هنگام گفتن(اِنَّ اللّهَ و مَلائِكَتَهُ يُصَلّونَ...)بايد صلوات بفرستيم؟

پرسش :

  چرا هنگامى كه آيه (اِنَّ اللّهَ و مَلائِكَتَهُ يُصَلّونَ عَلَى النَّبىِّ ...)قرائت مى شود بايد صلوات بفرستيم؟لطفاً فلسفه آن را بيان كنيد.
پاسخ

با سلام و عرض ادب
صلوات؛ يعنى درود فرستادن بر رسول گرامى اسلام و خاندان پاك آن حضرت.
در قرآن كريم درباره خود پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) امر شده است؛ (اِنَّ اللّهَ و مَلائِكَتَهُ يُصَلّونَ عَلَى النَّبىِّ يا اَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا صَلّوا عَلَيهِ و سَلِّموا تَسليماً؛[1]خداوند و فرشتگانش بر پيامبر درود مى فرستند اى كسانى كه ايمان آورده ايد بر او درود فرستيد و سلام گوييد و تسليم فرمانش باشيد) و بر درود فرستادن به آل اطهار پيامبر اكرم در روايات، تأكيد شده است.
«ابوحمزه ثمالى» از يكى از ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) به نام «كعب» چنين نقل مى كند: «هنگامى كه آيه فوق نازل شد عرض كرديم سلام بر تو را ما مى دانيم چگونه است، اما صلوات بر شما بايد چگونه باشد»؟ حضرت فرمود: بگوييد: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمّد و آلِ مُحَمَّد.»[2]
ذكر اين نكته لازم است كه «صلوات» هر گاه به خدا نسبت داده شود به معناى فرستادن رحمت است مانند: (هُوَ الَّذى يُصَلّى عَلَيكُم و مَلائكتَهُ؛[3]او كسى است كه بر شما درود و رحمت مى فرستد و فرشتگان او [نيز براى شما تقاضاى رحمت مى كنند])و هر گاه به فرشتگان و مؤمنان منسوب گردد به معناى طلب رحمت مى باشد مانند آيه فوق.
بنابراين صلوات مؤمنان براى پيامبر و اهل بيتش درخواست رحمت از خداوند براى آنان است كه در واقع به معناى درخواست علو درجه و رفعت مقام براى آنان مى باشد. در ضمن، آن يك نوع تزكيه و طهارت نفس نيز براى مؤمنان است. هم چنان كه در زيارت جامعه كبيره آمده است.«خداوند شما را در خاندان هايى قرار داد كه امر به رفعتش فرمود و به ذكر نام خدا در آن خاندان ها فرمان داد و درود و صلوات ما را بر شما حكم گردانيد و نعمت ولايت شما را مخصوص ما گردانيد براى نيكويى فطرت و خلقت ما و پاكى نفوس ما و براى تزكيه و پاكيزگى روح ما از علايق دنيا و كفاره گناهان ما.»[4]
«صلوات» ريشه در روايات اسلامى دارد و در سنت و سيره پيشوايان معصوم(عليهم السلام)آمده است و مؤمنان به پيروى از سنت و سيره آن بزرگواران چنين اذكار و دعاها و تعقيباتى را به جا مى آورند.
چنان كه حضرت امام موسى كاظم(عليه السلام) مى فرمايد: «هر كس بعد از نماز صبح و نماز مغرب قبل از آن كه پاهايش را حركت دهد [هيئت نشستن در حال نماز را به هم بزند]و با كسى سخنى بگويد، آيه (اِنَّ اللّهَ و مَلائكَتَهُ يُصَلّونَ عَلَى النَّبىِّ ...) را بخواند، و بگويد: خدايا بر محمد و ذريّه آن حضرت درود بفرست، خداوند صد حاجت او را برآورده مى كند كه هفتاد حاجت در دنيا و سى حاجت ديگر در آخرت براى او برآورده مى شود.»[5]
حكمت «صلوات» علاوه بر موارد فوق عبارت است از تجديد عهد و توفيق ارتباط آحاد امت با پيامبر و امامان خويش در همه حال و اين خود انگيزه اى مى شود براى اطاعت مردم از پيامبر؛ هم چنان كه يكى از حكمت هاى اقامه نماز به ياد خدا بودن و ايجاد ارتباط عهد و پيمان با اوست؛ «أقم الصلوة لذكرى».[6]
افزون بر آنچه گفته شد، صلوات يكى از شعائر دينى است و قرآن كريم درباره شعائر دينى مى فرمايد: (و مَن يُعَظِّم شَعائرَ اللّهِ فَاِنَّها مِن تَقوَى القُلوب؛[7]و هركس شعائر خدا را بزرگ دارد در حقيقت، آن از پاكى دل ها حاكى است.)
و اين شعار دينى، جنبه سياسى هم دارد و يك نوع مقابله با نفاق مى باشد، از اين رو در روايت آمده است كه صلوات را بلند بگوييد تا نفاق از بين برود.[8]

[1]. احزاب/56.
[2]. در المنثور، سيوطى، ج 5، ص 216.
[3]. احزاب/43.
[4]. عيون اخبار الرضا، شيخ صدوق، ج 1، ص 307.
[5]. ر.ك: بحارالانوار، ج 91، ص 58.
[6]. ر.ك: الميزان، علامه طباطبائى، ج 16، ص 338؛ تفسير جامع آيات الاحكام، زين العابدين قربانى لاهيجى، ج 2، ص 241 ـ 252.
[7]. حج/32.
[8]. كافى، كلينى، ج 2، ص 492؛ وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملى، ج 7، ص 193.