معناى حقيقى و فلسفه اين كلمات چيست؟

پرسش:
 از آن جا كه قرآن بر زنده كردن شعائر الهى تأكيد مى كند، چرا اذان با كلماتى كه در آن هست شروع مى شود؟
پاسخ:

با سلام و عرض ادب
«اذان» بر دو قسم است: 1. اذان اعلام 2. اذان نماز
اذان اعلام؛ اذانى است كه در اول هر وقت ـ از اوقات نماز ـ براى باخبر كردن مسلمانان از فرا رسيدن وقت نماز، گفته مى شود. اذان اعلام، از شعائر اسلام است كه در واقع با گفتن آن، در هر شبانه روزى چندين بار، اصول دعوت اسلام ـ دعوت به توحيد،رسالت،نماز، عبادت ،رستگارى و نيكوكارى ـ با صداى بلند اعلام مى شود.[1]
براى زنده ماندن اصول دعوت اسلام و عقائد حقّه، مستحب است اين مضامين با صداى بلند و نيكو و بر بلندى گفته شود و همواره بايد در بلاد مسلمين مؤذن هايى باشند كه اذان بگويند.از اين رو خداوند پاداش بزرگى براى «مؤذن» در آخرت قرار داده است. در روايات وارد شده كه: مستحب است انسان اذان بگويد، مؤذنين را اكرام كند و به آنان حسن ظن داشته باشد.[2]
اذان نماز؛ اذانى است كه قبل از نماز گفته مى شود. نماز، ارتباط انسان با خدا است و اذان مقدمه اين ارتباط مى باشد.
آنچه در اذان آمده است، بهترين و زيباترين كلماتى هستند كه مى شود با آن ها، مقدمه ارتباط با رب العالمين را فراهم كرد. اينك به مختصرى از فلسفه اين كلمات ملكوتى اشاره مى كنيم تا ان شاءاللّه از آن بهره ببريم.
1. اللّه اكبر: اذان با چهار تكبير ـ اللّه اكبر ـ شروع مى شود. با اين تكبيرها به عظمت خداوند متعال اعتراف كرده؛ ضعف و قصور خود را از اقامه «نماز واقعى» به خداوند اعلام مى كنيم. امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «چون تكبير گفتى،كوچك شمار در محضر كبرياى آن ذات مقدس از عرش تا فرش را».[3]
2. اشهد انْ لا اله الااللّه: اين كلمه،اقرار به توحيد است و اين كه جز خداوند، هيچ كس ديگر مستحق عبادت نيست.انسان با اين اقرار لفظى،در قلب خود، توحيد را اصالت مى بخشد؛ تا لحظاتى بعد ـ در مقام عمل ـ وارد نماز شود و فقط براى او عبادت كند.
3. اشهد انَّ محمداً رسول اللّه(صلى الله عليه وآله وسلم): اين نيز اعترافى است به اين كه، در سفر روحانى نماز،بدون تمسّك به مقام هاديان راه معرفت، نمى توانيم به مقصود نائل شويم: (قُل اِن كُنتُم تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونى يُحْبِبكُمُ اللّهُ؛[4]بگو: «اگر خدا را دوست مى داريد، از من پيروى كنيد تا خدا نيز شما را دوست بدارد.)
4. اشهد انّ علياً ولى اللّه: نماز بى ولايت ولى اللّه، مقبول نيست. امام باقر(عليه السلام)مى فرمايد: «اگر كسى شب ها را به عبادت قيام كند و روزها را روزه بگيرد و تمام مالش را تصدق دهد و در تمام عمر حج به جا آورد، امّا ولايت ولىّ اللّه را نشناسد، تا موالات او كند و همه اعمالش به راهنمايى او باشد، براى او پيش خدا ثوابى نيست و از اهل ايمان نيز محسوب نمى شود» اين نكته شايان توجه است كه اين جمله جزء اذان و اقامه نيست، و براى تبرّك گفته مى شود؛ همانند صلواتى كه پس از شهادت به رسالت پيامبر خدا ذكر مى شود.
5. حىّ على الصلوة، حى على الفلاح، حى على خير العمل: وقتى انسان با گفتن تكبيرها عظمت حق را توصيف نمود و با شهادت دادن به توحيد، او را به وحدانيت و الوهيت توصيف كرد و با شهادت به رسالت، براى خود رفيق راه و مصاحب انتخاب كرد، و سپس با تمسك به مقام ولايت، عبادت را كامل كرد؛ اينك وقت آن است كه قواى خود را براى نماز مهيّا كند و به سوى آن بشتابد.[5]

[1]. بحارالانوار، ج 81، ص 103.
[2]. وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملى، ج 5، ص 371 ـ 410.
[3]. محجة البيضاء، فيض كاشانى، ج 1، ص 385.
[4]. آل عمران/31.
[5]. ر.ك: امام خمينى، آداب الصلوة، ص 125 ـ 142.