اسم اعظم خداوند چيست و چه خاصيتي دارد؟

پرسش:

در دعاي بعد از نماز مستحب مخصوص، حضرت علي(ع) خداوند را به نامي كه در غيب او پوشيده است، قسم مي‏دهد. آيا خداوند داراي نامي است كه بر انسان‏ها پوشيده است؟ آيا همان اسم اعظم خداوند است؟ اسم اعظم چيست و چه خاصيتي دارد؟

پاسخ:

با سلام و ادب سلامتي، سعادت و موفقيت شما را از درگاه ايزد منان خواستاريم

از ارتباط جنابعالی با سایت طلبه پاسخگو سپاسگزاریم

در روايات زيادي در مورد اسم اعظم صحبت شده، از آن‏ها استفاده مي‏شود كه اگر كسي خدا را به اسم اعظمش بخواند، دعاي او مستجاب مي‏گردد و هرچه از خدا بخواهد، به او مي‏دهد و در روايتي وارد شده: "اسم اعظم، همان اسمي استكه اگر خدا را به آن بخوانند، عطا مي‏كند و اگر به آن دعا كنند، اجابت مي‏نمايد".(1)

تعيين اسم اعظم:

روايات فراواني در تعيين اسم اعظم وارد شده است كه در اين مجال به برخي از آن‏ها اشاره مي‏كنيم:

1- امام عسكري(ع) فرمود: "بسم اللَّه الرحمن الرحيم" به اسم اعظم نزديك‏تر است از سياهي چشم به سفيدي آن".(2)

2- در برخي روايات گفتن يكصد مرتبه "بسم اللَّه الرحمن الرحيم، لا حول و لا قوه الاّ باللَّه العليّ العظيم" بعد از نماز صبح را اسم اعظم الهي شمرده‏اند.

3- در روايات ديگري نام‏هاي مقدّس ديگري از نام‏هاي خداوند و اسماء حسني ذكر شده است.(3)

در توجيه اين اختلاف و تعدد سه قول ذكر شده است:

أ) اسم اعظم يك كلمه يا يك جمله يا آيه‏اي است و اين همه تأثير و قدرت، در الفاظ و حروف آن نهفته شده، بي آن كه قيد و شرطي داشته باشد.

ب) اثر از الفاظ است، به ضميمه حالات و شرايطي در گوينده از نظر تقوا و پاكي و حضور قلب و توجه خاص به خدا و قطع اميد از غير او و توكل كامل بر ذات پاك خدا.

پ) اسم اعظم از مقوله لفظ نيست و اگر پاي الفاظ به ميان آمده، اشاره به حقايق و محتواي اين الفاظ است و بايد معاني اين الفاظ در جان آدمي نهادينه شده و آراسته به اين معاني گردد و به مرحله‏اي از كمال برسد كه دعاي او مستجاب و حتّي تصرف او در موجودات تكويني به فرمان خدا نافذ گردد.

از اين سه احتمال، احتمال اوّل بسيار بعيد به نظر مي‏رسد كه حروف و الفاظ بدون تكيه بر محتوا و بدون توجه به اوصاف و حالات گوينده چنان اثري داشته باشد و اين گونه برداشت از اسم اعظم، از روح تعليمات اسلام دور است.

اسم گفت، رو مسمي را جوي

ماه در بالاست، ني در آب جوي

هيچ اسم بي مسمّي ديده‏اي؟

يا زگاف و لام گُل، گُل چيده‏اي؟

در روايت آمده است: "بلعم باعورا" پس از انحراف از مسير پاكي و تقوا، اسم اعظم را از دست داد، يعني حقيقت اسم اعظم را از دست داد، نه آن كه لفظ را فراموش كرده واز دست داده باشد.

احتمال دوم و سوم بسيار به واقع نزديك‏تر است. مرحوم علامه طباطبائي بعد از اشاره به اسم اعظم مي‏فرمايد: "نام‏هاي خداوند عموماً و اسم اعظمش خصوصاً، هر چند در عالم هستي و وسائط و اسباب نزول فيض در اين جهان موثر است، ولي تأثير آن مربوط به حقايق اين اسما است، نه الفاظي كه دلالت بر آن مي‏كند و نه به معاني متصوره در ذهن".(4)

تفاوت در روايات ممكن است به خاطر تعدد اسم اعظم، يا تفاوت خواسته‏ها باشد، ولي آن چه مهم است، پاكي دل و خلوص نيّت و توجه به خدا و قطع اميد از غير او و آراستگي به اين اوصاف است كه روح اسم اعظم را تشكيل مي‏دهد.

از رسول خدا(ص) در مورد اسم اعظم سؤال شد، حضرت فرمود: "هر اسمي از اسماي الهي، اعظم است؛ پس قلب خويش را از غير خدا خالي كن (و تمام توجهت به حق باشد) و خدا را به هر اسمي كه مي‏خواهي بخوان. بدرستي كه براي خداوند اسمي متفاوت با اسم ديگر نيست، بلكه او خداوند واحد قهار است".(5)

آنچه از دعاي بعد از نماز اميرالمؤمنين نقل نموده‏ايد، دقيقاً دلالت بر اسم اعظم دارد، چرا كه در ادامه دعا وارد شده: ".. پس به راستي آن بزرگ‏ترين و شريف‏ترين نام‏هاي تو است". بزرگ‏ترين و شريف‏ترين نام الهي اسم اعظم است.

1. بحارالأنوار، ج 93، ص 225.
2. همان، ج 78، ص 371، باب 6.
3. براي اطّلاع بيشتر به جلد 90 بحارالأنوار، ص 223، باب اسم اعظم رجوع شود.
4. علامه طباطبائي، الميزان، ج 8، ص 372.
5. مصباح الشريعه، باب 31.