حقيقت پل صراط چيست؟

پرسش:
حقيقت پل صراط چيست؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
صراط در لغت به معناي راه است و بر اساس روایات ، صراط پلي است بر دوزخ در مسير بهشت كه نيكان و بدان بر آن وارد مي شوند. نيكان به سرعت از آن عبور مي كنند و به نعمت هاي بي پايان خدا مي رسند، و بَدان سقوط كرده و به قسمت زيرين آن يعني جهنم سرازير مي شوند.
اما در مورد حقیقت صراط با استفاده از آیات و روایات می توان گفت : منظور از صراط ، مجموعه افكار، عقايد، صفات و اعمالي است كه انسان با آن‏ها مرتبط است. همين افكار، صفات و اعمال است كه در آخرت به صورت گذرگاهي وسيع و دلپذير يا تنگ وحشتناك ظهور و تجلي مي‏كند. هر انساني به ميزان نزديكي و انسي كه با دستورات الهي و سیره پیامبر و ائمه اطهار دارد، به صراط مستقيم نزديك‏تر است و در آخرت به راحتي از صراط مي‏گذرد، و به ميزان بُعد و دوري از راه حق و روش و منش انبيا و اولياي الهي، از صراط مستقيم فاصله دارد و در آخرت از پل صراط در جهنم فرو مي‏افتد.
به عبارت دیگر، پل صراط در عالم قيامت ظهور باطن صراطي است كه انسان‏ها در زندگي دنيايي داشته و در آنها قرار گرفته بودند. روشن است همان گونه که بهشت و نعمت های بهشتی و دوزخ و آتش آن از نوع ماده دنیوی نیست ، صراط آنجا نیز از نوع ماده دنیوی  نیست تا بعد مادی داشته باشد ، بلکه ماده و جسم در آن عالم به تناسب قوانین حاکم بر همان عالم خواهد بود.
 «صراط» آنجايي، ظاهر شدن صراطي است كه انسان‏ها در اينجا داشته‏اند؛ زيرا در حقيقت انسان‏ها در زندگي دنيايي خود، صراط يا راهي به سوي خدا داشته‏اند يا راهي به سوي غيرخدا. همه ما انسان ها هم اکنون بر روی صراط قرار داریم که در صورت رفتن به سوی باطل و ناپاکی از آن فرو می غلطیم و به دوزخ و تباهی می افتیم و روز قیامت تجسم همین دنیا خواهد بود. ظاهراً به همين جهت بوده است كه در روايات، صراط را به راهي كه از مو باريك‏تر و از شمشير، تيزتر است، تعبير كرده‏اند.(1) زیرا رفتن بر مبنای حقیقت و پاکی بسیار ظریف و سخت است و احتیاط بسیار باید داشت.
بنابراين ميان پل صراط و راهي كه انسان در دنيا آن را طي مي‏كند، تناسب و هم‏خواني دقيقي وجود دارد. به تعبير روشن‏تر، راهي كه انسان در دنيا آن را مي‏پيمايد، به صورت گذشتن از صراط و يا فرو افتادن از آن در جهنم، تجلي و ظهور مي‏كند و تندي و كندي سرعت حركت بر پل صراط دقيقاً به ميزان هم‏سويي با راه حق و فرامين حجت‏هاي خدا بستگي دارد. از اين روي هر كس تعبد و تبعيت بيش‏تري در دنيا نسبت به فرامين الهي داشته است، مثل برق از صراط خواهد گذشت و به تناسب فاصله‏اي كه از راه حق و حقيقت داشته است، بر روي صراط گرفتار و متزلزل خواهد بود. در روايتي از امام صادق (ع) آمده است: «از صراط برخي مثل برق جهنده، عده‏اي مثل دويدن اسب، بعضي چهار دست و پا، افرادي به صورت راه رفتن، عده‏اي ديگر در حالي كه به آن چنگ زده و آتش قسمتي از آن‏ها را فرا گرفته است، عبور مي‏كنند و ديگران نيز هرگز از آن عبور نكرده، به جهنم سقوط مي‏كنند.(2)
 از منبع اهل سنت نیز روایت شده که رسول خدا(ص) فرمود: صراط هفت پل است باريك‏تر از موي و تيزتر از شمشير، هر يكي سه هزار ساله راه، هزار ساله فراز و هزار ساله راه نشيب و هزار ساله راه هموار، به هر پلي كه بنده برسد بازش دارند، و بپرسند، بر پل اول از ايمان پرسند. بر پل دوم از نماز پرسند، بر پل سوم از زكات پرسند، و بر پل چهارم از روزه پرسند، بر پل پنجم از حج پرسند، بر پل ششم از خيانت پرسند، بر پل هفتم از حق پدر و مادر پرسند.(3)
در آیات قرآن این مسئله به صراحت ذکر نشده است ، اما مفسران از محتوای برخی از آیات ، پل صراط را استنباط می کنند.
در روایات بسیاری از منابع شیعه و سنی این مسئله ذکر شده است.  
عبدالله بن مسعود: روز قيامت كه خلق بر صراط بگذرد. برخي چون برق برخي چون باد برخي چون مرغ تيز پر و قومي چون سوار تيزرو و بعضي دوان و بعضي مي‏افتند و مي‏خيزند و بر كرانه صراط فرشتگان عذاب با نيزه‏هاي آتشين ايستاده‏اند و خلق را مي‏ربايند و در دوزخ مي‏اندازند. و ملائكه رحمت ايستاده و مي‏گويند: يارب! سلم سلم: بار خدايا سلامت گذران.(4)


 1- بحارالانوار، مجلسي، ج 8، باب 22 (الصراط)، ص 64 - 65 (داراحياء التراث العربي، بيروت، چاپ سوم، 1403ه)
 2-همان.
3-سواد اعظم، حكيم سمرقندي، ص 78، انتشارات بنياد فرهنگ ايران.
 4- همان.