پرسش:
حقيقت پل صراط چيست؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
صراط در لغت به معناي راه است و بر اساس روایات ، صراط پلي است بر دوزخ در مسير بهشت كه نيكان و بدان بر آن وارد مي شوند. نيكان به سرعت از آن عبور مي كنند و به نعمت هاي بي پايان خدا مي رسند، و بَدان سقوط كرده و به قسمت زيرين آن يعني جهنم سرازير مي شوند.
اما در مورد حقیقت صراط با استفاده از آیات و روایات می توان گفت : منظور از صراط ، مجموعه افكار، عقايد، صفات و اعمالي است كه انسان با آنها مرتبط است. همين افكار، صفات و اعمال است كه در آخرت به صورت گذرگاهي وسيع و دلپذير يا تنگ وحشتناك ظهور و تجلي ميكند. هر انساني به ميزان نزديكي و انسي كه با دستورات الهي و سیره پیامبر و ائمه اطهار دارد، به صراط مستقيم نزديكتر است و در آخرت به راحتي از صراط ميگذرد، و به ميزان بُعد و دوري از راه حق و روش و منش انبيا و اولياي الهي، از صراط مستقيم فاصله دارد و در آخرت از پل صراط در جهنم فرو ميافتد.
به عبارت دیگر، پل صراط در عالم قيامت ظهور باطن صراطي است كه انسانها در زندگي دنيايي داشته و در آنها قرار گرفته بودند. روشن است همان گونه که بهشت و نعمت های بهشتی و دوزخ و آتش آن از نوع ماده دنیوی نیست ، صراط آنجا نیز از نوع ماده دنیوی نیست تا بعد مادی داشته باشد ، بلکه ماده و جسم در آن عالم به تناسب قوانین حاکم بر همان عالم خواهد بود.
«صراط» آنجايي، ظاهر شدن صراطي است كه انسانها در اينجا داشتهاند؛ زيرا در حقيقت انسانها در زندگي دنيايي خود، صراط يا راهي به سوي خدا داشتهاند يا راهي به سوي غيرخدا. همه ما انسان ها هم اکنون بر روی صراط قرار داریم که در صورت رفتن به سوی باطل و ناپاکی از آن فرو می غلطیم و به دوزخ و تباهی می افتیم و روز قیامت تجسم همین دنیا خواهد بود. ظاهراً به همين جهت بوده است كه در روايات، صراط را به راهي كه از مو باريكتر و از شمشير، تيزتر است، تعبير كردهاند.(1) زیرا رفتن بر مبنای حقیقت و پاکی بسیار ظریف و سخت است و احتیاط بسیار باید داشت.
بنابراين ميان پل صراط و راهي كه انسان در دنيا آن را طي ميكند، تناسب و همخواني دقيقي وجود دارد. به تعبير روشنتر، راهي كه انسان در دنيا آن را ميپيمايد، به صورت گذشتن از صراط و يا فرو افتادن از آن در جهنم، تجلي و ظهور ميكند و تندي و كندي سرعت حركت بر پل صراط دقيقاً به ميزان همسويي با راه حق و فرامين حجتهاي خدا بستگي دارد. از اين روي هر كس تعبد و تبعيت بيشتري در دنيا نسبت به فرامين الهي داشته است، مثل برق از صراط خواهد گذشت و به تناسب فاصلهاي كه از راه حق و حقيقت داشته است، بر روي صراط گرفتار و متزلزل خواهد بود. در روايتي از امام صادق (ع) آمده است: «از صراط برخي مثل برق جهنده، عدهاي مثل دويدن اسب، بعضي چهار دست و پا، افرادي به صورت راه رفتن، عدهاي ديگر در حالي كه به آن چنگ زده و آتش قسمتي از آنها را فرا گرفته است، عبور ميكنند و ديگران نيز هرگز از آن عبور نكرده، به جهنم سقوط ميكنند.(2)
از منبع اهل سنت نیز روایت شده که رسول خدا(ص) فرمود: صراط هفت پل است باريكتر از موي و تيزتر از شمشير، هر يكي سه هزار ساله راه، هزار ساله فراز و هزار ساله راه نشيب و هزار ساله راه هموار، به هر پلي كه بنده برسد بازش دارند، و بپرسند، بر پل اول از ايمان پرسند. بر پل دوم از نماز پرسند، بر پل سوم از زكات پرسند، و بر پل چهارم از روزه پرسند، بر پل پنجم از حج پرسند، بر پل ششم از خيانت پرسند، بر پل هفتم از حق پدر و مادر پرسند.(3)
در آیات قرآن این مسئله به صراحت ذکر نشده است ، اما مفسران از محتوای برخی از آیات ، پل صراط را استنباط می کنند.
در روایات بسیاری از منابع شیعه و سنی این مسئله ذکر شده است.
عبدالله بن مسعود: روز قيامت كه خلق بر صراط بگذرد. برخي چون برق برخي چون باد برخي چون مرغ تيز پر و قومي چون سوار تيزرو و بعضي دوان و بعضي ميافتند و ميخيزند و بر كرانه صراط فرشتگان عذاب با نيزههاي آتشين ايستادهاند و خلق را ميربايند و در دوزخ مياندازند. و ملائكه رحمت ايستاده و ميگويند: يارب! سلم سلم: بار خدايا سلامت گذران.(4)
1- بحارالانوار، مجلسي، ج 8، باب 22 (الصراط)، ص 64 - 65 (داراحياء التراث العربي، بيروت، چاپ سوم، 1403ه)
2-همان.
3-سواد اعظم، حكيم سمرقندي، ص 78، انتشارات بنياد فرهنگ ايران.
4- همان.