پرسش:
برای همه ما اتفاق افتاده که بگوییم این صحنه را در خواب دیدهایم. جواب این سئوال را دادهاند که روح مجرد است و به آینده سفر میکند. این جواب با اختیار انسان در تضاد است، زیرا وقتی آینده اتفاق نیفتاده، چطور میتوان به آن آگاه شد؟ آیا میتوان تصور کرد و این فرضیه را ساخت که زندگی برای ما یک بار اتفاق افتاده است؟
پاسخ:
با سلام و ادب و تشکر از ارتباط جنابعالی
ظاهراً پیشفرض ذهنی شما این است که اگر کسی علم به آینده داشته باشد با اختیار انسان در تضاد است، در حالی که پیشفرض به نظر صحیح نمیآید، زیرا این دو هر کدام از مقوله جداگانه محسوب میشود و ارتباطی با هم ندارد. این که فردی علم به آینده داشته باشد، از مقوله علم و آگاهی است و این که اعمالش را با اختیار یا جبر انجام دهد، از مقوله فعل و عمل است، و خوب میدانید که دو مقوله علم و عمل در تقابل با یکدیگر قرار دارند.
استدلالی که کردهاید نیز قابل مناقشه است، زیرا گفتهاید: «وقتی آینده اتفاق نیفتاده، چطور میتوان به آن آگاه شد» اگر استدلال صحیح باشد، باید هر حادثهای اتفاق بیفتد تا به آن علم پیدا کنیم، در حالی که با محاسبه عادی نیز از برخی امور آینده، خبر میدهیم، مثلاً دانشجویی که درسهای خود را خوب نمیخواند، به طور یقین میدانیم در درسهایش موفق نخواهد شد و نمره قبولی را کسب نخواهد کرد.
برخی از حوادث آینده را در خواب میبینیم و در آن شکی نیست، ولی با اختیار و اراده انسان منافات ندارد، چون چه خواب دیده شود و چه نشود، انسان میتواند با اختیار خود آن کار را انجام دهد یا ترک کند و معنای اختیار جز این نیست.
شبیه این مطلب، علم الهی به افعال ما است که پیش از خلقت خداوند علم و آگاهی داشت که ما چه کارهایی انجام میدهیم، ولی علم الهی موجب جبر نخواهد بود، زیرا علم الهی به این تعلق گرفته است که اختیار خود، افعال خوب یا بد را انجام خواهیم داد.
فرضیهای که در قسمت پایانی سئوال طرح کردهاید (که ممکن است زندگی برای ما یک بار اتفاق افتاده باشد) این نظریه، معروف به تناسخ است که در واقع بازگشت ارواح به بدنهای دیگری است. این نظریه به دلائل عقلی و فلسفی باطل است که بحث آن مفصل است. در صورت تمایل در مکاتبه بعدی به این بحث خواهیم پرداخت.
در هر صورت، خواب دیدن مسائل آینده، به هیچ وجه با اختیار انسان در تضاد نیست، زیرا این نوع خوابها بر اثر عوامل روحی و ذهنی شکل میگیرد که جای بحث و گفتگوی فراوان دارد.
دوم: انسان در انجام کارهای خود کاملاً اختیار دارد و با خواب دیدن و آگاهی یافتن یا حتى از وقوع حادثهای، اختیار از انسان سلب نمیشود، مثلاً فرض کنید خواب میبینید امروز از منزل خارج میشوید و تصادف میکنید، میتوانید از منزل خارج نشوید و اجباری در خروج از منزل ندارید. اختیار انسان، امری مسلّم و بدیهی است و به هیچ وجه قابل تردید نیست.