آیا اینکه انسان مجبور است تا در راه راست حرکت کند بی فایده نیست؟

پرسش:

انسان كه مجبور است به راه راست حركت كند (حتي اگر مختار باشد) بي فايده است، چون اگر با اراده و اختيار خود به صراط مستقيم نرود، زندگي اخروي او تباه مي شود و اين جبر است.

پاسخ:

با سلام و آرزوی کسب توفیقات روزافزون برای شما دوست عزیز

انسان موجودي مختار است  انسان در كارهاي خود كاملاً آزاد است و عاملي از درون يا بيرون هيچ فردي را مجبور نمي كند.

در ابتدای سؤال قبلیتان آورده ايد انسان به ميل خود آفريده نشده است..." اين سؤال را مي توان مطرح كرد كه اگر قرار بود انسان يا هر موجود ديگري با ميل خود آفريده بشود، چگونه قابل تصوير است، زيرا هنوز موجود نيست؟ وقتي موجود نيست، چگونه مي توان از او كسب اجازه كرد و فرد بخواهد از حالت عدم به وجود بيايد؟! به جا نيست توقع داشته باشيم افراد با ميل و اراده خود به دنيا بيايند. انسان مجبور است كه مختار باشد. هر معلول و پديده اي (كه خلقت انسان نيز از آن جمله است) از طرف علت وجودي خود، ضرورت مي يابد، بي آنكه در يافتن ضرورت ، اختياري داشته باشد.

علت هستي بخش به انسان، به گونه ضروري و حتي انسان را موجودي مختار قرار داد.

وقتي ثابت شد انسان داراي اختيار است، بايد لوازم اختيار را هم بپذيريد، زيرا اگر حتي در خوردن و آشاميدن ، اختيار را بپذيريد (كه در طرح سؤال پذيرفتيد) اگر فردي با خوردن مواد غير بهداشتي مريض شد و ناراحتي هايي را متحمل شد، نمي توان اعتراض كرد كه اين چه اختياري است كه خداوند به من داده است كه مجبورم حتماً از غداهاي بهداشتي استفاده كنم.

در مورد انجام كارها افراد مختار هستند كارهاي خوب يا بد را انجام دهند و هيچ كس مجبور نيست كاري انجام دهد، ولي اگر كسي كار خوب انجام داد، پاداش آن را مي بيند و اگركسي كار بد انجام داد، جزاي آن را خواهد ديد.

بنابراين انسان به هيچ وجه مجبور نيست در صراط مستقيم حركت كند، همچنان كه مجبور نيست اصول بهداشتي را رعايت كند، بلكه براي حفظ سلامتي خود و خانواده و جامعه بايد اصول بهداشتي را رعايت كند، كه به اين جبر گفته نمي شود، زيرا جبر آن است كه در انجام دادن عمل، هيچ گونه اختياري نداشته باشيد، ولي در مورد بحث آزاديد كار خوب انجام دهيد يا بد، اما هر كدام را انتخاب كرديد، پاداش يا جزاي آن را خواهيد ديد، يعني نتيجه (جزا و پاداش) پيرو عمل است.

بنابراين، اگر انسان براي اين كه در گودالي نيفتيد و يا مريض نشود از راه خاص حركت نمي كند يا غذاي مسموم نمي خورد، معنايش آن نخواهد بود كه در انجام ندادن آن كار، مجبور است، چون از ترس افتادن در عذاب يا گودال جهنم يا مريض شدن، آن كار را ترك كرده است . كسي كه دزدي مي كند، او را مجازات

مي كنند،حال اگر كسي به خاطر ترس از مجازات ، دست به دزدي نزند، آيا مجبور است؟ مطمئناً نه. اما اين كه بگوييم چون اختيار انسان را به سوي نابودي مي كشاند، پس بي فايده است، صحيح نمي باشد، چون اولاً اختيار نيست كه انسان را به سوي بدي مي كشاند، ثانياً اختيار معنايش اين است كه هر دو طرف باز باشد؛هم انجام عمل نيك و هم انجام عمل بد. اگر تنها يك طرف باز باشد، يا امكان داشته باشد و طرف ديگر امكان نداشته باشد يا واقع نشود، اختيار معنا ندارد.

در پايان اضافه مي كنيم اگر چه اراده تكويني (اراده در آفرينش) الهي آن است كه انسان اختيار و آزادي انجام نيك و بد را داشته باشد، اما اراده تشريعي (قانون و احكام) الهي آن است كه انسان كار نيك كند. بر كار بد و ناپسند مجازات هايي مقرر شده كه به صورت تجسم يا نتيجه اعمال زشت، به انسان خواهد رسيد.