منظور امام حسین (ع) از جمله اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید چیست ؟

 پرسش :

امام حسین(ع) فرمود: «اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید» آیا می‌توان دین نداشت و آزادمرد بود؟ آزاده باشید یعنی چه؟
پاسخ:

با سلام و عرض ادب 

آزاده و آزادگی برتر از آزادی است و نوعی حریّت انسانی و رهایی از قید و بندهای ذلّت‌آور و حقارت‌بار است. آزادگی آن است که آدمی کرامت و شرافت انسانی خویش را بشناسد و تن به پستی و ذلت و حقارت نفس و اسارت دنیا ندهد(1) بر این اساس آزاده کسی است که مرتکب کارهای پست نشده و تن به ذلت و حقارت نمی‌دهد. نمونه بارز آزادگی را می‌توان در امام حسین(ع. و یاران حضرت جستجو کرد؛ این در حالی است که دشمنان در کربلا مرتکب کارهای پست و ضد انسانی شدند. آنان آداب و اصول جنگی را نادیده گرفته و پستی و جنایت را به اوج رساندند، به گونه‌ای که آب را بر امام و یاران او بسته و آنان را با وضع فجیع به شهادت رساندند و پس از آن خیمه‌ها را به آتش کشیده و اموال را به غارت بردند.
از سوی دیگر به خاندان پیامبر(ص) اهانت کرده و آنان را به اسارت بردند.
جملات امام حسین(ع) مبنی بر فراخوانی دشمنان به آزادگی، بیانگر آن است که انسان در عین حالی که دین ندارد، می‌تواند آزاده باشد، زیرا آزادگی ریشه در فطرت داشته و از خواسته‌های همه انسان‌ها است. اگر کسی حتى دین و باور و اعتقاد دینی نداشته باشد یا دین را نشناسد می‌تواند بر اساس فطرت و وجدان انسانی آزادگی داشته باشد. منتهى برخی این امر فطری را نادیده گرفته تن به ذلت و پستی می‌دهند. طبیعت آدمی اقتضا می‌کند آزاده باشد و در همه شرایط این امر را حفظ نماید، چنانکه «حرّ» به هویت خود بازگشت و به ندای فطری خود پاسخ داد، از این رو از لشکر دشمن جدا شده و به سپاه امام پیوست تا آنجا که امام فرمود: «همان گونه که مادرت نام تو را «حرّ» گذاشته است، آزاده و سعادتمند در دنیا و آخرت هستی(2)».
ابی بصیر گزارش داد که از امام صادق(ع. شنیدم که فرمود: «آزادمرد، در همه حالات، آزاد است. اگر به مصیبتی دچار شود، صبر می‌کند. اگر اسیر شود و ستم بیند، باز آزاد است»(3) نقش دین در تقویت روحیه آزادگی و ضمانت اجرای آن و ایجاد انگیزه بیشتر برای تحقق آن ظهور می‌نماید، بدین معنا که دین، آدمی را از کارهای پست و ذلت نهی کرده و به انسان‌ها اصول اخلاقی را یاد می‌دهد. نیز با ترسیم عالم آخرت و زندگی سعادتمند در آن عالم، انگیزه انسان را برای آزادگی و تن به ذلت ندادن تشویق می‌کند و مصادیق و موارد آزاد مردی و آزادگی را نیز ذکر می‌کند.
پی‌نوشت‌ها:
1. جواد محدثی، پیام‌های عاشورا، ص 48.
2. همان، فرهنگ عاشورا، ص 145.
3. بحار الانوار، ج 71، ص 66.