چرا باید مدت برزخ شخصی که از قبل مرده با کسی که زمان قیامت می میرد فرق داشته باشد؟

پرسش:
به عنوان مثال شخصي كه يك قرن پيش مرده است و الآن در عالم برزخ به سر مي‌برد، يا كسي كه در نزديكي‌هاي قيامت مي‌ميرد و مدت و زمان كوتاهي در عالم برزخ به سر مي‌برد، چه تفاوتي در مجازات عذاب آنها در عالم برزخ وجود دارد؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
اوّلا:ً ذهن ما به پديده هاي هستي، از دريچه زمان و مکان می‌نگرد و چيزي که داراي زمان و مکان نباشد یا زمان و مکانی متفاوت از زمان و مکان دنیوی داشته باشد، درک نمي کند و یا دیرتر درک می‌کند.
عالم برزخ و نظام حاکم بر آن از زمان و مکان و حرکت تهي نیست، اما زمان و مکانی متفاوت از زمان و مکان دنیوی دارد. آثار ماده مانند وزن و مقدار را دارا است ولی آثار مادی آن با دنیا متفاوت است.(1)
بنابراين اوضاع حاکم بر آن را نمي توان با ذهن محدود انساني درک کرد.
اگر اين سؤال پيش می‌آيد که عالم برزخ براي بعضي طولاني يا کوتاه است بدين خاطر است که ما با ذهن خويش به آن نگاه می‌نگريم ومعمولاً هنگامي كه عالم آخرت را با ويژگي‌ها و خصوصيات عالم مادي مي‌سنجيم و ارزيابي مي‌كنيم، در مورد آن دچار شبهه و اشكال مي‌شويم. از اين نظر تصور مي‌كنيم كه زمان در عالم برزخ همان تعريف را دارد كه در عالم ماده دارد و در آن منزل چنان جريان دارد كه در دنیا در جريان است.
اما بايد توجه داشته باشيم كه زمان به مفهومي كه در دنیا تصور و تحقق دارد، در عالم برزخ وجود ندارد، زيرا زمان مقدار حركت است و حركت از شئون ماده مي‌باشد، و حال آنكه عالم برزخ، عالم غير مادي و مجرد از ماده است و موجودات آن در عين اينكه حقايق و موجودات مقداري هستند، حقايق ثابت و غير متغيرند.
به همین جهت ممکن است از نظر زمان دنیوی شخصی زودتر از دنیا برود، اما نسبت به کسی که دیرتر به عالم برزخ وارد شده، برزخش کوتاه‌تر باشد، مانند حالت خواب که یکی شاید صد سال بخوابد، اما تنها چند دقیقه را حس کند، ولی کسی چند دقیقه به خواب رود و هزاران حادثه و جریان برای او اتفاق افتد و خواب خود را طولانی تصور کند.
همین معنا در مورد عالم برزخ و زندگی آن در آیات قرآن نیز آمده است ، چنان كه در آية 55 و 56 روم مي خوانيم:
"گروهي از مجرمان بعد از برپا شدن قيامت، سوگند ياد مي كنند كه: ساعتي بيش  در جهان برزخ نبوده اند، ولي به زودي مؤمنان آگاه به آن ها مي گويند: شما به فرمان خدا مدتي طولاني تا روز قيامت مكث كرده ايد و اكنون روز قيامت است".
داستان عزیر پیامبر در قرآن ، نیز اصحاب کهف به همین صورت بوده است.
دوم: جايگاه افراد در برزخ از حيث خوب يا بد بودن تابع اعمال آنها در اين دنيا است و طولانی یا کوتاه بودن مدت برزخ، و بر اساس اصل عدل الهی ، حیات انسان ها پس از مرگ بر طبق اعمال و افکار آنها رقم می خورد. بنابراین اگر کسانی زودتر یا دیرتر از دنیا بروند ، تنها بر اساس همان اعمالی که انجام داده اند ، زندگی خواهند کرد و زود و دیر رفتن انسان ها  تأثیری در کم یا بیش بودن عذاب نخواهد داشت. هنگاهی که با براهين عقلي عدالت خداوند را اثبات نموديم ، چون عقل ما از جزئيات برزخ کاملا آگاه نيست ، نمی توانیم دیر یا زود رفتن را بر خلاف اصل ثابت شده «عدل» تصور نماییم.
سوم: انسان پس از مرگ دو مرحله زندگی دارد: زندگی برزخی و زندگی در عالم آخرت؛ پس زندگی بعد از مرگ، منحصر در برزخ نیست و عذاب و نعمت نیز منحصر در آن نیست، تا هر كسي پاداش و جزاي تمام اعمال خود را ببيند. زندگي حقيقي و دائمي در جهان آخرت است. حتی اگر كساني با زود رفتن در عالم برزخ در عالم برزخ بيشتر عذاب ديده‌اند، این مسئله موجب پاكي و طهارت آنها از گناه شده و در قيامت وارد بهشت شده یا  زودتر وارد بهشت می‌شوند.
در هر صورت محاسبه اصلي تمام افراد در روز قيامت خواهد بود و بر اساس نحوه زندگی و مقدار عذاب یا تنعم در برزخ ، زندگی آنها در عالم قیامت نیز متفاوت خواهد بود.

براي مطالعه بيشتر ر.ك:
1. تفسير نمونه، ج 14، ص 314 به بعد
2. حيات برزخي، علي محمد اسدي
3. معاد شناسي، آيت الله طهراني، ج 2 و 3، بحث برزخ
پی‌نوشت‌ها:
1. ر.ک: معاد يا بازگشت به سوي خدا، ج2، ص123، نوشته محمد شجاعي، شرکت سهامي انتشار.