چرا معانی دقیق آیات قرآن مشخص نیست و نیاز به تفسیر دارد ؟

پرسش :

به چه دلیل تا تفسیرهای متعدد و مختلف صورت نگیرد معنای دقیق آیات قرآن مشخص نمی شود؟
پاسخ:

با سلام و عرض ادب و احترام 

قرآن آیات را به محکمات و متشابهات تقسیم کرده است(1). محکمات به آن آیات گفته می‌شود که برای همگان قابل فهم است. بیشتر آیات از این دست هستند. از این آیات به عنوان: «ام الکتاب» یاد می‌شود که ریشه و اساس قرآن را تشکیل می‌دهند. آیات متشابهات نیز با بهره‌گیری از آیات محکمات تعریف و تفسیر می‌گرددز منظور از متشابهات آن است که در بدو نظر معانی آنها پیچیده است و احتمالاتی درباره آنها هست. برای این دست آیات، ظاهر و باطن هست که ظاهر این آیات برای همه روشن و قابل استفاده است، ولی باطن آیات متشابهات را همگان نمی‌فهمند. عدم فهمیدن بدان جهت است که بعضی توان علمی فهم آن آیات را ندارند.
در روایات و آیات دیگر تصریح شده است که راسخان در علم آیات متشابهات را می‌دانند(2).
آن دسته از آیات که در ابتدا برای همگان قابل فهم نیستند، مبتنی بر عوامل زیر می‌باشند:
1) بسیاری از حقایق مربوط به جهان دیگر یا جهان ما ورای طبیعت است که از افکار ما دور است و ما به حکم محدود بودن در زندان زمان و مکان قادر به درک آنها نیستیم. این وضع در نتیجه نارسایی افکار ما و بلند بودن افق آن معانی است. در فهم آثار بزرگان نیز این مطلب وجود دارد که عمق معانی آنها سبب می‌گردد بعضی مطالب آنها درک نشود، مانند برخی از مطالب کتاب‌های بوعلی سینا.
2) یکی دیگر از اسرار وجود متشابه در قرآن، به کار انداختن افکار و اندیشه‌ها و به وجود آوردن جنبش و نهضت فکری در مردم است، و این درست به مسائل فکری پیچیده‌ای می‌ماند که برای تقویت افکار اندیشمندان طرح می‌شود تا بیشتر به تفکر و اندیشه و دقت در مسایل بپردازند.
3) یکی از اسرار عمیق بودن آیات این است که وجود این گونه آیات در قرآن نیاز شدید مردم را به پیشوایان الهی و پیامبر و اوصیای او روشن می‌سازد و سبب می‌شود که مردم به حکم نیاز علمی به سراغ آنها بروند و مرجعیت علمی و رهبری آنان را عملاً به رسمیت بشناسند و از علوم دیگر و راهنمایی‌های مختلف آنان استفاده کنند. این وضع درست به آن می‌ماند که در پاره‌ای از کتب درسی، شرح بعضی از مسایل به عهده معلم و استاد گذارده می‌شود تا شاگردان، رابطه خود با استاد قطع نکنند و در اثر نیاز، در همه چیز از افکار او الهام بگیرند. در واقع در مورد قرآن، به مصداق وصیت معروف پیامبر (انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و اهل بیتی...) عمل کنند(3).
برداشت‌های متفاوت از آیات می‌تواند بر اساس عوامل زیر باشد:
1) وجود آیات متشابه: این گونه آیات دستاویز برای عده‌ای جهت بهره‌گیری‌های خاص از آیات می‌شود. در حالی که می‌توان با رجوع به مفسران واقعی یا رجوع به آیات محکم، تفسیر صحیح این آیات را به دست آورد.
2) اختلاف آگاهی و شناخت انسان‌ها از معارف قرآنی
3) نداشتن روش صحیح در تفسیر آیات.
4) تفسیر به رأی و عدم بهره‌گیری از روایات و مفسران واقعی.
بسیاری از اختلافات ناشی از این مورد است، به همین خاطر در روایات از تفسیر به رأی (تفسیر طبق خواسته خود) به شدت نهی شده است.
پی‌‌نوشت‌ها:
1ـ آل عمران، آیه 7.
2ـ تفسیر نمونه، ج 2، ص326.
3ـ همان، ص 323 ـ‌ 324.