پرسش:
چرا در ظاهر اسلام مدافع حقوق زن و مرد است. اما در بسيارى از مسايل اين طور نيست، مثل ارث و موارد ديگر.
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
منطقاً محال است كه اسلام حقى را از كسى اعم از زن و مرد رعايت نكند و آن را پايمال نمايد، چرا كه قوانين اسلام از ناحيه خداوند مىباشد و او عادل است و ظلم بر او محال است، نيز از تمام نيازمندى هاى بندگانش آگاه است و مىداند بندگانش چه حقوقى دارند و چه قوانينى براى حال آنان مفيد و سودمند است و چه دستورهايى مضرّ و مخرّب مىباشد. پس به طور كلى يك مسلمان با توجه به شناختى كه از خدا دارد، از صميم قلب باور مىكند كه قوانين اسلام براى كسى كه به تمام مسائل و حكمت احكام الهى آگاهى ندارد و حتى نسبت به بسيارى از مسائل پيرامون خود شناخت كامل ندارد، داورى عجولانه خواهد بود كه احكام و تكاليف الهى را تبعيض و بى عدالتى بداند.
پس از بيان مقدمه، اين نكته را خاطر نشان مىكنيم كه رعايت و تساوى حقوق زن و مرد بدين معنى نيست كه اين دو در تمام موارد حقوق مشابه يكديگر داشته باشند، چرا كه بين اين دو جنس، هم از نظر جسمى و هم از نظر روحى، تفاوتهاى زيادى هست. تفاوتها طبيعى و غريزى و خدادادى است و همين منشأ تفاوت (نه تبعيض) برخى از حقوق و مزايا و قوانين كيفرى و جزايى و اجتماعى بين زن و مرد شده است.
تبعيض در جايى است كه با دو نفر با شرايط مساوى و بدون هيچ اختلافى، به طور نامساوى نگاه شده و مزاياى متفاوتى داده شود، اما تفاوت در جايى است كه بر اساس اختلافها و ويژگىهاى خاصى كه هر يك دارند، به آنها مزاياى خاص خود داده شود.
براى اطّلاع بيشتر به كتاب نظام حقوقى زن در اسلام (نوشته شهيد مطهرى) مراجعه فرماييد.
اما در مسئله ارث، با در نظر گرفتن اين كه مرد نفقه و خرج زندگى را مىدهد، و زن افزون بر اين كه هزينه زندگى را متحمّل نمىشود، مهريه هم مىگيرد. اسلام در مسئله ارث آن موضوع را رعايت نموده و بين ارث و مسئوليت مرد، تعادل ايجاد كرده است.
با اين نگاه حتى به نظر مىرسد اسلام، حقوق اقتصادى و مالى بيشترى را براى زنان قرار داده است.
توضيح: اسلام وظايفى بر عهده مردان گذارده كه با توجه به آن، نيمى از درآمد مردان عملاً خرج زنان مىشود، در حالى كه بر عهده زنان چيزى گذارده نشده است. مرد بايد هزينه زندگى همسر خود را طبق نيازمندى او (از مسكن و پوشاك و خوراك و ساير لوازم) بپردازد. هزينه زندگى فرزندان نيز بر عهده مرد است، در حالى كه زنان از هر گونه پرداخت هزينه حتى براى خودشان معاف هستند، بنابراين زن مىتواند تمام سهم ارث خود (به اضافه مهريه) را پس انداز كند، در حالى كه مرد ناچار است ارث را براى خود و همسر و فرزندان خرج كند، نتيجه چنين مىشود كه نيمى از درآمد مرد براى زن خرج مىشود و نيمى براى خودش، در حالى كه سهم زن همچنان باقى است، نتيجه چنين مىشود كه زن، دو برابر مرد از ثروت برخوردار باشد.
سهم حقيقى زنان از نظر مصرف و بهره بردارى دو برابر سهم مردان است و اين تفاوت به خاطر ان است كه معمولاً قدرت بانوان براى توليد ثروت كمتر است (نيز آسيب پذيرترند) و اين يك نوع حمايت منطقى و عادلانه است كه اسلام از زن به عمل آورده و سهم حقيقى آنها را بيشتر قرار داده، اگر چه در ظاهر سهم آنها نصف است.(1)
حضرت رضا(ع) فرمود: «اين كه سهم زنان نصف سهم مردان از ميراث است، به خاطر آن است كه زن هنگامى كه ازدواج مىكند، چيزى (مهريه) مىگيرد، و مرد ناچار است چيزى بدهد، به علاوه هزينه زندگى زنان بر دوش مردان است، در حالى كه زن در برابر هزينه زندگى مرد و خودش (و فرزندانش) مسئوليتى ندارد».(2)
پى نوشتها:
1. تفسير نمونه، ج 3، ص 290 تا 292.
2. همان.