چرا پیامبر مورد عتاب خدا قرار گرفت؟

پرسش:
 مگر پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) حلال خدا را حرام مى كردند كه در آيه اوّل سوره تحريم به خاطر اين كار مورد عتاب قرار گرفته اند؟
پاسخ:

با سلام و عرض ادب و احترام
 متن كامل آيه مورد نظر چنين است: (يا اَيُّهَا النَّبىُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما اَحَلَّ اللّهُ لَكَ تَبتَغى مَرضاتَ اَزواجِكَ وَ اللّهُ غَفورٌ رَحيم؛ اى پيامبر! چرا چيزى را كه خدا بر تو حلال كرده به خاطر جلب رضايت همسرانت بر خود حرام مى كنى؟ و خداوند آمرزنده و رحيم است.)
در شأن نزول اين آيه و آيات بعدى آن، روايات گوناگونى آمده كه به دو نمونه آن اشاره مى كنيم:
1. نقل شده كه روزى رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) در خانه ماريه قبطيه (كنيزى كه فرمانرواى مصر براى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) هديه فرستاده بود) حضور داشتند كه عايشه و حفصه ـ دو تن از همسران پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) ـ پس از تعقيب آن حضرت، به پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) اعتراض كردند كه چرا به خانه ماريه رفتى؟ رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) سوگند خورد كه ديگر نزديك او (ماريه)
نمى روم . خداوند در آيه مذكور به پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)يادآور مى شود كه چرا حلال خدا را به خود حرام كرده اى؟[1]
2. در شأن نزول ديگرى گفته اند رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) هرگاه به خانه همسرش زينب دختر جحش مى رفت، زينب، شربت عسلى را كه براى آن حضرت تهيه كرده بود، به آن حضرت مى نوشاند. عايشه و حفصه با اطلاع از اين ماجرا، ناراحت شدند و براى همين با هم قرار گذاشتند كه هر گاه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) به منزل يكى از آن ها آمد، به آن حضرت بگويند كه از دهان شما بوى مغافير (درختى كه گل بد بويى دارد) مى آيد؛ مگر از آن خورده اى؟ به اين ترتيب وقتى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) به منزل حفصه رفت، او اين پرسش را مطرح ساخت و حضرت فرمود: نه، بلكه در خانه زينب، شربت عسل خورده ام و ديگر هرگز از آن نخواهم خورد.
در اين هنگام بود كه آيات آغازين سوره تحريم نازل گرديد.[2]
هر چند مخاطب نخستين و مرحله اوّل آيه مورد بحث رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) است، ولى با توجّه به سياق آن و شأن نزول هايى كه ذكر گرديد، در واقع لحن عتاب آلود آيه متوجّه حفصه و عايشه است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) را به محروم ساختن خويش وادار كرده بودند. آيه ياد شده، نوعى دلسوزى براى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) است كه اى پيامبر! تو اين اندازه نبايد رعايت همسرانت را كنى كه به خاطر آن ها، نزديكى با كنيز خود يا نوشيدن يك شربت را بر خود حرام گردانى.
پس اين خطاب همراه با مِهر و عتاب، براى زدودن زنگار رنج و ناراحتى از قلب پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) و آرامش بخشيدن به او و پاداش بزرگ منشى اوست كه به خاطر آسايش خانه و خانواده و درمان بدانديشى ها و بدرفتارى ها، همه رنج ها را به جان خريد.[3]
در ضمن منظور از جمله «لم تحرم» (چرا بر خود حرام مى كنى؟) حرام ساختن يك حلال الهى نيست تا گمان شود كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) حلال خدا را حرام ساخته است؛ بلكه با توجّه به آيات بعد، اين حرمت ناشى از سوگند پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)بر ترك كارى است كه عايشه و حفصه نمى پسنديدند. در نتيجه اين آيه، بيانگر سر زدن خطايى از پيامبر نيست؛ بلكه نشانه كمال مهربانى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)و همچنين مهربانى خدا نسبت به پيامبر خويش است.

[1]. تفسير الميزان، علاّمه طباطبايى، ج 19، ص 337، انتشارات اسلامى.
[2]. مجمع البيان، طبرسى، ج 10، ص 55 ـ 56، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات ؛ تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 24، ص 271 ـ 273، دارالكتب الاسلاميه ؛ تفسير الميزان، ج 19 ، ص 337.
[3]. ر.ك: معارف قرآن (راه و راهنماشناسى)، آية الله مصباح يزدى، ج 4، ص 190، مؤسسه امام خمينى(رحمه الله).