پرسش:
با توجه به آيه 121 سوره بقره منظور از حق تلاوته چيست؟
پاسخ:
پرسشگر محترم سلام. اميد است موفق و شادکام باشيد.
از امام صادق (ع) در اين مورد سوال شد و فرمود: يعني وقتي به آيات بهشت و جهنم مي رسند ، توقف کنند و بهشت را از خدا بطلبند و از جهنم به خدا پناه ببرند(1)
بنا به روايت ديگر فرمود: آيات آن را با ترتيل بخواند و مضامين آن را درک کند . به احکامش عمل نمايد و به وعده هايش اميدوار باشد . از تهديدهايش بترسد و از قصه هايش عبرت بگيرد .اوامرش را اطاعت کند و از ارتکاب نهي هايش خودداري ورزد .(2)
در آیه 121 سوره «بقره» مى خوانیم: (کسانى که کتاب آسمانى را به آنها دادیم آن را چنان که شایسته آن است [تفکر، اندیشه و سپس عمل] تلاوت مى کنند، آنها به پیامبر اسلام ایمان مى آورند)؛ «الَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِکَ یُؤْمِنُونَ بِه». حق تلاوت تعبیر پر معنائى است و خط روشنى براى ما در برابر قرآن مجید و کتب آسمانى مشخص مى سازد؛ چرا که مردم در برابر این آیات الهى چند گروهند: گروهى تمام اصرارشان بر اداى الفاظ و حروف از مخارج آن است آنها دائماً در فکر وقف و وصل و حروف یرملون و شدّ و مدّند و کمترین اهمیتى به محتوا و معنى نمى دهند، چه رسد به عمل کردن به آن، به گفته قرآن اینها همانند حیوانى هستند که کتاب هائى بر او حمل شده باشد «کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً».(3)
گروهى دیگر، از الفاظ فراتر رفته، در معانى دقت مى کنند و در ریزه کارى ها و نکات قرآن مى اندیشند و از علوم آن آگاهند اما از عمل خبرى نیست!. ولى گروه سومى هستند که مؤمنان راستینند، قرآن را به عنوان یک کتاب عمل، و یک برنامه کامل زندگى پذیرفته اند، خواندن الفاظ و اندیشه در معانى و درک مفاهیم این کتاب بزرگ را مقدمه اى براى عمل مى دانند، و لذا هر زمان قرآن مى خوانند روح تازه اى در کالبد آنها پیدا مى شود، تصمیم و اراده تازه، آمادگى و اعمال تازه، و این است حق تلاوت.
در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) در تفسیر این آیه مى خوانیم که فرمود: «یُرَتِّلُونَ آیاتِهِ، وَ یَتَفَقَّهُونَ فِیْهِ، وَ یَعْمَلُونَبِأَحْکامِهِ، وَ یَرْجُونَ وَعْدَهُ، وَ یَخافُونَ وَعِیْدَهُ، وَ یَعْتَبِرُونَ بِقَصَصِهِ، وَ یَأْتَمِرُونَ بِأَوامِرِهِ، یَتَناهُونَ عَنْ نَواهِیْهِ، ما هُوَ وَ اللّهِ حِفْظُ آیاتِهِ وَ دَرْسُ حُرُوفِهِ، وَ تَلاوَةُ سُوَرِهِ وَ دَرْسُ أَعْشارِهِ وَ أَخْماسِهِ حَفِظُوا حُرُوفَهُ، وَ أَضاعُوا حُدُودَهُ، وِ إِنَّما تَدَبُّرُ آیاتِهِ وَ الْعَمَلُ بِأحْکامِهِ، قالَ اللّهُ تَعالى کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ»: منظور این است: (آیات آن را با دقت بخوانند و حقایق آن را درک کنند و به احکام آن عمل بنمایند، به وعده هاى آن امیدوار، و از وعیدهاى آن ترسان باشند، از داستان هاى آن عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهى آن را بپذیرند، به خدا سوگند منظور حفظ کردن آیات و خواندن حروف و تلاوت سوره ها و یاد گرفتن اعشار و اخماس(4) آن نیست. آنها حروف قرآن را حفظ کردند اما حدود آن را ضایع ساختند، منظور تنها این است که در آیات قرآن بیندیشند و به احکامش عمل کنند، چنان که خداوند مى فرماید: این کتابى است پر برکت که ما بر تو نازل کردیم تا در آیاتش تدبر کنند).(5)، (6)
پی نوشت:
1-البرهان،بحراني،ج1،ص316.
2-همان.
3. سوره جمعه، آیه 5.
4. منظور از«اعشار» و«اخماس» تقسيماتى است كه در قرآن مى شود، مانند: تقسيم به سى جزء و يا هر جزء به چهار حزب و امثال آن.
5. نقل از«ارشاد ديلمى»، جلد 1، صفحه 78(انتشارات شريف رضى)؛ تفسير«الميزان»، ذيل آيات مورد بحث؛ «مجموعة ورام»، جلد 2، صفحه 237( انتشارات مكتبة الفقيه).
6. گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج 1، ص 492.
پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی