چرا در قرآن به طور واضح از غدیر مطلبی نقل نشده؟

پرسش:

  با سلام به حاجاقا سوال داشتم که چرا در قرآن كریم به طور واضح از غدیر خم مطلبی نقل نشده است؟

پاسخ:

با سلام و عرض ادب خدمت شما دوست عزیز

در پاسخ شما عرض کنم  به نظر می‏رسد كه منظور از عبارت به طور واضح این باشد كه آنچه در غدیر خم رخ داده در قرآن نقل نشده است و می‏بایست تمامی واقعه غدیر خم در قرآن به وضوح و به طور روشن و لفظ به لفظ بیان می‏شد و مبحث خلافت در آیاتی از قرآن گنجانده می‏شد. اما باید دانست كه شیوه و روش كلام الهی در بیان بسیاری از مطالب طرح پیاپی و پیوسته مباحث است به گونه ‏ای كه بدون توجه به شأن نزول بسیاری از آیات نمی ‏توان به مقصود و هدف اصلی بیان آنها پی برد. شأن نزول در واقع علت، سبب و یا رویدادهایی است كه متناسب با آنها آیاتی نازل شده و در بسیاری از موارد آیاتی كه در پی هم در یك سوره وجود دارد در برگیرنده مباحث گوناگون است و بدین‏سان علوم قرآن خود دامنه‏ای ژرف و گستره از دانش را تشكیل می‏دهد.

 در مورد واقعه غدیر خم نیز تمامی مفسران شیعه و سنی اتفاق نظر دارند كه در آیه از كلام اللَّه مجید مربوط به این رخداد می‏باشد. اما در مورد این كه چرا این رویداد به مانند بسیاری از قصص قرآن به طور كامل عنوان نگردیده شاید دلیل آن احاله ابلاغ جانشینی علی(ع) به پیامبر بوده است. البته برای عدم ذكر این واقعه دلایل دیگری نیز ارایه گردیده است. به طور مثال برخی یكی از عوامل مصون ماندن قرآن از تحریف را عدم تصریح به نام جانشین پیامبر(ص) می‏دانند چنان كه خود قرآن می‏ فرماید كه به حضرت عیسی(ع) نام و نشان جانشین وی ابلاغ گردید و جانشین پیامبر پس از مسیح در میان مطالب انجیل گنجانیده شد اما در متن انجیل كه اكنون در دست مسیحیان است نشانی از این مطلب نمی‏توان یافت و این بخش از انجیل تحریف شده است. چرا كه امكان داشت برخی از حكمرانان و فرمانروایانی كه در طول تاریخ اسلام به نام اسلام حكومت نامشروع داشته ‏اند برای توجیه حكمرانی خود دست به تحریف آیات قرآن می‏زدند.

 گروهی دیگر نیز با تمسك به این كه تمامی مسلمانان قول و نقل پیامبر و اوامر و نواهی آن حضرت را معادل قرآن می‏دانند، اقدام پیامبر در مورد معرفی امیر مؤمنان به جانشینی را برای اتمام حق این مطلب كافی دانسته‏اند؛ چرا كه بسیاری از مطالب وجود دارد كه در قرآن به آن اشاره نشده اما مسلمانان با تمسك به سنت نبوی به آنها عمل می‏نمایند مانند مبحث نماز چنان كه در قرآن تنها به خواندن نماز اشاره شده و تعداد ركعتها و شیوه انجام آن از سنت نبوی اخذ شده است.

 اما در مورد 2 آیه ‏ای كه پیش‏تر به آن اشاره شد كه تمامی مفسران اتفاق نظر دارند كه این 2 آیه در مورد واقعه غدیر خم نازل شده است این دو آیه چنین است.

 الف) آیه 67 سوره مائده: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و اللَّه یعصمك من الناس ان اللَّه لا یهدی القوم الكافرین».

 ای پیامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده به طور كامل - به مردم - برسان و اگر این كار را انجام ندهی رسالت - خدای را - انجام نداده‏ای و خداوند تو را - از خطرهای احتمالی - نگاه می‏دارد و خداوند كافران را هدایت نمی‏كند.

 در ذیل تفسیر آیه فوق روایات بسیاری نقل شده كه نظریه انتساب این آیه به واقعه غدیر را قطعی می‏كند.

 این روایات را كسانی چون زید بن ارقم، ابو سعید خدری، ابن عباس، جابر بن عبداللَّه انصاری، ابو هریره و ابن مسعود نقل كرده ‏اند و گفته‏اند كه این آیه درباره واقعه غدیر و جانشینی حضرت علی(ع) نازل شده است{1}.

 بسیاری از دانشمندان اسلامی نیز در كتابهای خود به این احادیث تصریح كرده ‏اند كه برخی از آنان عبارت‏اند از:

 1 - حافظ ابو نعیم اصفهانی در كتاب ما نزل من القرآن فی علی به نقل از خصائص، ص 29.

 2 - ابو الحسن واحدی نیشابوری در كتاب الباب النزول، ص 150.

 3 - ابن عساكر شافعی بنا به نقل در المنثور، ج 2، ص 298.

 4 - فخر رازی در كتاب تفسیر كبیر، ج 3، ص 636.

 5 - جلال الدین سیوطی در كتاب درالمنثور، ج 2، ص 298.

 6 - علامه امینی در كتاب الغدیر.

 ب) آیه سوم سوره مائده: «... الیوم اكملت لكم دینكم و اتممت علیكم نعمتی و رضیت لكم الاسلام دینا».

 امروز دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تكمیل نمودم و اسلام را به عنوان آیین جاودان شما پذیرفتم مفسران شیعه معتقداند كه مراد از الیوم در این آیه روز غدیر خم است، روزی كه در آن پیامبر اسلام امیر مؤمنان را به طور رسمی برای جانشین خود تعیین نمود.

 در روایاتی كه از طریق شیعه و سنی نقل شده به صراحت اذعان گردیده است كه این آیه در روز غدیر خم و پس از اعلام پیامبر نازل شده است. برخی از علمای عامه و اهل سنت كه این مطلب را نقل نموده‏اند عبارت‏اند از:

 1 - ابن جریر طبری راوی معروف سنی در كتاب ولایت و به نقل از زید ابن ارقم، صحابی معروف.

 2 - حافظ ابو نعیم اصفهانی در كتاب ما نزل من القرآن فی علی به نقل از ابو سعید خدری. وی می‏نویسد: «در روز غدیر خم پیامبر(ص) علی را به ولایت به مردم معرفی كرد و مردم متفرق نشده بودند زمانی كه آیه «الیوم اكملت لكم...» نازل شده در این هنگام پیامبر(ص) فرمود: اللَّه اكبر بر تكمیل دین و اتمام نعمت پروردگار و خشنودی خداوند از رسالت من و ولایت علی(ع) پس فرمود: من كنت مولای فهذا علیٌ مولاه؛ هر كس كه من مولای اویم پس از این علی مولای اوست. خداوندا آن كس كه او را دوست بدارد دوست بدار و آن كس كه او را دشمن بدارد دشمن بدار. هر كس او را یاری كند یاری كن و هر كس دست از یاری‏اش برداشت او را یاری منما{2}.

 3 - خطیب بغدادی در تاریخ خود از ابو هریره و او از پیامبر(ص) چنین نقل می‏كند كه پس از واقعه غدیر خم و پیمان ولایت علی(ع) و گفتار عمر بن خطاب: بخ بخٍ یابن ابیطالب اصبحت مولای و مولا كل مسلم. آیه «الیوم اكملت لكم دینكم...» نازل گردید{3}.

 4 - در تفسیر برهان و نور الثقلین ده روایت از طرق مختلف نقل شده كه این روایت در مورد غدیر خم می‏باشد{4}.

 بنابر آنچه نقل شده بیشتر علمای اهل سنت و تمامی علمای شیعه در مورد انتساب این آیه بر واقعه غدیر خم اتفاق نظر دارند. و تنها نكته اختلافی معنای واژه مولا می‏باشد چنان كه علمای اهل سنت این واژه را به معنای دوست و یاور دانسته‏اند. در توضیح این مطلب باید گفت كه تأكید بر دوستی علی(ع) نیاز به آن همه مقدمه چینی و گردآوری مسلمانان و خواندن خطبه در آن بیابان سوزان و نیز گرفتن بیعت از مردم ندارد چرا كه مودت و دوستی مسلمانان با یكدیگر بیش‏تر از این در اسلام مطرح شده و مورد اتفاق و پذیرش همه مسلمانان بوده است.

این مطلب چیزی نبوده كه توسط پیامبر ابلاغ نشده باشد و یا پیامبر از ابلاغ آن بیم داشته باشد چنان كه در آیه 67 سوره مائده خداوند به پیامبر اطمینان می‏دهد كه او را از خطرات نگاه خواهد داشت و این نمی‏تواند تنها برای اعلام یك دوستی ساده با یكی از صحابه مشهور پیامبر كه پسر عموی ایشان نیز بوده و دارای آن سابقه درخشان در اسلام است باشد، و دیگر این كه اگر مقصود تنها اعلام دوستی با علی(ع) بوده پس چرا پیامبر بیش از اعلام آن از مردم اقرار می‏گیرد كه من نسبت به شما از خود شما سزاوارتر و نیز صاحب اختیار شما هستم! آیا این جمله تناسبی با بیان یك دوستی ساده با یكی از صحابه دارد تا جایی كه مردم به علی(ع) تهنیت بگویند و خلیفه دوم با جمله اصبحت مولای و مولا كل مؤمن و مؤمنه، ای علی تو مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن هستی، به آن حضرت تهنیت بگوید آیا این عبارت مولا به معنای رهبر و جانشین پیامبر نیست{5}؟

منابع:

 [1]. تفسیر نمونه، ناصر مكارم شیرازی، ج 5، ص 5 - 17.

 [2]. همان، ج 4، ص 263 - 267.

 [3]. الغدیر، علامه امینی، ج 1، ص 230 - 232.

 [4]. تفسیر برهان، ج 1، تفسیر نور الثقلین، ج 1، ذیل تفسیر سوره مائده، آیه 3.

 [5]. تفسیر نمونه، ج 5، ص 16 - 17.