پرسش:
رضا: سلام حین مطالعه در قرآن، به یك نكته عجیب برخورد كردم. این نكته در مورد خلقت آسمان و زمین است. من این مطالب را از روی قرآن با ترجمه الهی قمشه ای برایتان می نویسم. خداوند در اوائل قرآن سوره بقره آیه29 می فرماید: او خدائیست كه همه موجودات زمین را برای شما خلق كرد. پس از آن، به خلقت آسمان نظر گماشت و هفت آسمان را بر فراز یكدیگر برافراشت و او به هر چیز دانا است. با تامل در این آیه، به این نتیجه می رسیم كه خداوند اول زمین را خلقكرد؛ بعد آسمان را. اما در سوره نازعات می بینیم خداوند گفته اول آسمان را خلق نموده است؛ بعد زمین را!!!(آیات27،28،29،30) آیا بنای شما آدمیان استوارتر است؛ یا بنای آسمان بلند؟ كه سقفی بس بلند و محكم بنیان، در كمال زیبایی استوار ساخت و شامش را تیره و روزش را روشن گردانید. و زمین را بعد از آن،(برای انتفاع بشر و سایر خلق) بگسترانید. پس در این آیه؛ اول آسمان خلق می شود؛ بعد زمین. اما باز هم در سوره فصلت می بینیم خداوند می گوید اول زمین را خلق كردم؛ بعد آسمان را!!!!!!!!! ای رسول، مشركان را بگو: شما به خدا كه زمین را در دو روز آفرید؛ كافر می شوید و بر او مثل و مانندی قرار می دهید؟ او خدای جهانیان است. او روی زمین كوهها برافراشت و انواع بركات و منابع بسیار در آن قرار داد. و قوت و ارزاق اهل زمین را در چهار روز مقدر و معین فرمود و روزی طلبان را یكسان در كسب روزی خود گردانید. آنگاه به خلقت آسمانها توجه كامل فرمود.سوره فصلت آیات9و10 من در مورد زمین و آسمان هیچ شكی ندارم؛ زیرا آنها را با چشم خودم میبینم. اما آیا خداوند فراموش كرده كدام را اول آفریده است؟ بدون تعارف بگویم: اگر جواب این تناقض را پیدا نكنم؛ نه تنها اعتقادم به خداوند سست خواهد شد؛ بلكه قرآن را نیز كتابی خواهم یافت كه اگر ترجمه آن را بخوانیم تناقضات آن مشخص می شود. به همین خاطر مردم ما، عادت كرده اند عربی آن را بخوانند و هیچی از آن نفهمند. من خواهش می كنم جوابی منطقی به من بدهید و مغلطه نفرمایید. موفق باشید
پاسخ:
با سلام و احترام و آرزوی توفیقات الهی برای شما دوست عزیز
خدمت شما عرض کنم که علما و مفسران قرآن چند وجه در پاسخ کسانی که پنداشتهاند بین آیات سوره بقره و سجده و بین آیات سوره نازعات ناهمگونی وجود دارد، ذکر کردهاند، از جمله: آفرینش زمین پیش از آفرینش آسمان بوده اما گسترش آن پس از خلقت آسمان، یعنی خداوند ابتدا زمین را آفرید و پس از آن آسمان را خلق کرد و در مرحله بعد زمین را گسترش داد.
در سوره بقره آيه 29 بحث از اصل خلقت زمين است که ميفرمايد : هو الذي خلق لکم ما في الارض جميعا ثم استوي الي السماء فسوئهن سبع سماوات يعني اوست که هر چه در زمين است براي شما خلق کرده است و سپس به آسمانها پرداخت .
اما در سوره نازعات آيه 30 بحث از گسترش دادن زمين است که ميفرمايد : والارض بعد ذلک دحاها يعني بعد از خلقت آسمان خداوند زمين را گسترش داد . بنا بر اين خداوند اول زمين را خلق کرد و سپس به خلقت آسمانها پرداخت و پس از آن زمين را گسترش داد . با اين بيان هيچ نقضي در کار نيست .
نکته : خداوند ابتداء زمين را خلق کرد در حاليکه تمام زمين و محتواي آن زير آب بود و بعد ها به مرور زمان آبها به گودالهاي موجود در زمين رفتند و خشکي ها از زير آب سر بيرون کرده و به وضع فعلي در آمدند . که اين را در اصطلاح دحو الارض مي نامند که در آيه 30 سوره نازعات بدان اشاره شده است .
خلاصه : در آيه 29 سوره مبارکه بقره خداوند از اصل خلقت زمين بحث ميکند که قبل از خلقت آسمانها بوده است و در سوره نازعات آيه 30 از گسترش دادن زمين بحث ميکند که بعد از خلقت آسمانها بوده است
پاسخ دیگر:
کلمه بعد در آیه 20 سوره نازعات برای تأخر زمانی نیست، بلکه به جهت تعدد نعمتهای ذکر شده است، که در ادبیات چنین روشی متداول است، مثلاً گفته میشود: آیا فلان چیز را به شما ندادم، فلان کار را برای شما نکردم و... در حالی که ممکن است کاری را که از نظر زمان انجام مقدّم بوده، مؤخر ذکر کرده باشد.
وجه سوم: معنی «دحیها» فقط بسط و گسترش نیست، بلکه مراحل آن است.
وجه چهارم: «بعد» در اینجا به معنا «با» آمده است، یعنی همراه آن.
دوست گرامی خداوند متعال، مى فرمايد: «ثُمَّ استَوَى اِلَى السَّماءِ وَهِىَ دُخانٌ فَقالَ لَها ولِلاَْرْضِ ائْتيا طَوْعًا اَوْ كَرْهًا قالَتا اَتَيْنا طَـائعين;(فصلت، 11) سپس بر آسمان كه در آن هنگام دودى بود به پرداخت و آن گاه به هر دو فرمود: چه بخواهيد و چه نخواهيد بايد تحت فرمان درآييد گفتند: به طوع و رغبت تحت فرمانيم.» و نيز مى فرمايد: «وَالاَرضَ بَعدَ ذلِكَ دَحَيها;(نازعات، 30) و زمين را بعد از آن (آسمان) گسترده (است).» آيه شريفه سى نازعات، تصريح دارد به اين كه خلقت زمين بعد از خلقت آسمان بوده است. اما آيه شريفه يازده فصلت كه با «ثم» آغاز مى شود، اگر چه ظاهر عطف اين است كه خلقت آسمان ها بعد از خلقت زمين بوده است، وليكن كلمه «ثم» كه بعديت را مى رساند، صرفاً بعديت در خبر را مى رساند، نه بعديت به حسب وجود و تحقق را. تصريح آيه سى نازعات مؤيد اين ادعا است. در اين جا ممكن است پرسيده شود، در آيه سى نازعات صحبت از خلقت زمين نيست، بلكه صبحت از گستردن آن است. در اين صورت اين آيه شريفه (سى نازعات) دلالت ندارد بر اين كه خلقت زمين بعد از آسمان بوده است.در پاسخ مى گوييم: زمين، كروى شكل است، و گستردن آن به جز با خلقتش به اين شكل نمى تواند باشد. علاوه بر اين، آيات مزبور بعد از گستردن زمين، به اخراج آب و چراگاه زمين و ريشه دار كردن كوه هايش اشاره كرده است; واين عيناً همان مطلبى است كه در جمله: «وجَعَلَ فيها رَوسِىَ مِن فَوقِها وبـرَكَ فيها وقَدَّرَ فيها اَقوتَها;(فصلت، 10) و در زمين كوه هاى ريشه دار قرار دارد كه قسمت بيرونى اش سر به آسمان كشيده و نيز در زمين آن چه قوت و رزق هست ]در چهار فصل [پديد آورده است.» آمده است; چون در اين آيات قرار دادن كوه ها در زمين و بركت دادن به زمين و تقدير ارزاق را با خلقت زمين يك جا بيان كرده، و سپس خلقت آسمان را با كلمه «ثم» به آن عطف نموده است. پس، ديگر نمى توانيم اين كلمه را به معناى بعديت زمانى بگيريم. به عبارت ساده تر: در آيات ده و يازده فصلت، كلمه «ثم» ظهور در اين دارد كه خلقت آسمان ها بعد از زمين بوده، و در آيات سوره «نازعات» كلمه «بعد ذلك» نيز ظهور دارد در اين كه خلقت زمين (كه گفتيم با دحو و گستردن آن يكى است)، بعد از خلقت آسمان ها است; ولى ظهور جمله «بعد ذلك» روشن تر و قوى تر از ظهور كلمه «ثم» در بعديت است.
اميدوارم كه شما و بقيه افرادي كه اين سوال برايشان وجود دارد پاسخ سوال خودشان را دريافت كرده باشند
در هر حال تعارض بین این آیات نیست اما توضیح بیشتر مجال گستردهتری میطلبد. میتوانید به کتابهای تفسیر و حدیث از جمله بحار الانوار علامه مجلسی، ج 54، ص 24 مراجعه کنید.
مبحث «دورانهای آفرینش آسمانها و زمین» را که در تفسیر نمونه، ج 20، ص 222 مطرح شده مطالعه فرمایید.
موفق باشید.