چرا در برخى آيات به آزاد كردن برده جهت كفاره روزه اشاره شده؟

پرسش:
 اگر برده فروشى و برده دارى مورد مخالفت خداوند و دين اسلام قرار گرفته؛ چرا در برخى آيات به كنيز يا آزاد كردن برده جهت كفاره روزه اشاره شده است و يا اين كه امامان معصوم(عليهم السلام) داراى غلام بودند؟! به چه دليل پيشوايان معصوم(عليهم السلام) اين فرهنگ را اجرا مى كردند؟ (گر چه آن ها با غلامان مهربان و غلامان نيز غير مسلمان بودند) لطفاً توضيح دهيد.
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
 اين كه قرآن كريم در برخى آيات به كنيز و يا آزاد كردن برده جهت كفاره روزه و ... اشاره مى كند در راستاى مبارزه با برده دارى و استثمار انسان ها و تبعيض نادرست است و خداوند متعال به اين وسيله انسان ها را به آزاد كردن بردگان و غلامان تشويق مى كند تا به تدريج نظام برده دارى بر چيده شود؛ زيرا اگر خداوند طبق يك فرمان عمومى دستور مى داد كه همه بردگان را آزاد كنند، چه بسا بيش تر آن ها تلف مى شدند و زندگى آن ها با توجه به اين كه نه كارى داشتند و نه مسكن و مأوايى، با خطر روبرو مى شد و مشكلاتى از اين قبيل به وجود مى آمد؛ اين بود كه به مناسبت هاى مختلف، مردم را تشويق به آزاد كردن بردگان كرد، از جمله: يكى از مصارف هشت گانه زكات
در اسلام، خريدن بردگان و آزاد كردن آن ها مى باشد.[1] و ... . پيشوايان اسلام نيز به كم ترين بهانه اى بردگان را آزاد مى كردند، تا آن جا كه يكى از بردگان امام باقر(عليه السلام) كار نيكى انجام داد. امام باقر(عليه السلام) فرمود: «برو تو آزادى كه من خوش ندارم مردى از اهل بهشت را به خدمت خود درآورم.»[2] چنانكه در پاسخ پيشين به دلايلى كه اسلام در آغاز به طور صريح با نظام برده دارى و برده فروشى مخالفت نكرد اشاره شد.
برخى از دلايلى كه پيامبر و امامان معصوم(عليهم السلام) حاضر مى شدند كه بردگان را به كار گيرند عبارتند از:
1. آثار تربيتى و اخلاقى؛ امامان معصوم(عليهم السلام) گرچه بردگان را به خدمت گرفتند؛ ولى آثار تربيتى و اخلاقى بر آنان مى گذاشتند و حتى بسيارى از آنان مسلمان مى شدند و به اين وسيله به آنان درس هاى علمى و عملى فراوانى مى آموختند و هر كدام از آنان را به يك دانشمند اسلامى تبديل مى كردند؛ مانند قنبر غلام حضرت على(عليه السلام) كه در خانه آن حضرت فضايل بسيارى كسب كرد.[3]
2. خدمت براى كنيزان و بردگان در خانه پيامبر و امامان(عليهم السلام) افتخار بزرگى بود از اين رو بسيارى از آنان به هيچ وجه حاضر نمى شدند خدمت گذارى پيامبر و امامان معصوم(عليهم السلام) را ترك كنند. يكى از اين نمونه ها يكى از غلامان امام سجاد(عليه السلام) بود كه پس از آن كه امام آن را به شخصى فروخت و آن غلام به علت اين كه از خدمت گذارى امام زين العابدين(عليه السلام) محروم شد، دعا كرد خدا مرگ او را برساند و چنين شد.
3. با توجه به اين كه كنيزان و بردگان در جامعه آن روز فراوان بود، از بهترين راه آزادى آنان اين بود كه پيشوايان معصوم(عليهم السلام) آنان را بخرند و محترمانه آزاد كنند، كه از اين راه هزاران برده آزاد شدند و آنان بعد از آموزش هاى لازم اعتقادى، اخلاقى، سياسى و ... در حضور پيشوايان معصوم(عليهم السلام)فرهنگ اسلام را ترويج مى كردند و
شأن برخى كنيزان كه در خدمت پيشوايان معصوم(عليهم السلام) بودند، تا جايى بالا مى رفت كه حتى برخى از آنان، افتخار مادرى برخى امامان معصوم(عليهم السلام)پيدا مى كردند مانند: مادر حضرت امام زين العابدين(عليه السلام) و.. [4]

[1]. توبه/60.
[2]. تفسير نمونه، ج 21، ص 416 ـ 423؛ وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى، ج 1، ص 361.
[3]. ر.ك: منتهى الامال، شيخ عباس قمى، ج 1، ص 392.
[4]. ر.ك: كافى، كلينى، ج 1، ص 463.