از سخن گفتن با دیگران به خصوص با مردها خجالت می‌کشم

پرسش:

پدرم کم‌حرف است و مادرم عصبی و وسواس است. از سخن گفتن با دیگران به خصوص با مردها خجالت می‌کشم، چگونه این مشکل را برطرف کنم؟

پاسخ:

با سلام و ادب

از این که خواهر و برادرتان به بیماری گرفتاراند متأسفیم و برای شفای آن عزیزان، دعا می‌کنیم.

کمرویی شما ریشه در برخورد پدر و مادرتان دارد. عصبانیت و مقایسه کردن و سرکوفت زدن مادر از یک سو و کمرویی پدر، در ایجاد کمرویی در فرزندان تأثیر دارد. می‌توانید با انجام برنامه‌هایی از این عادت رهایی یابید.

1- اعتماد به نفس، پديده‏اى اكتسابى است، نه ذاتى. هر جوانى كه خود را در اين مورد ضعيف و ناتوان مى‏يابد، مى‏تواند با استفاده از روش‏هاى علمى و با روحيه اميدوارى براى تغيير شخصيت خود اقدام نماييد.
2- اعتماد به نفس، شرط موفقيت شما در مراحل مختلف زندگى است. پس كسب آن را با جدّيّت دنبال كنيد. ثبات شخصيت و پايدارى جوان در برابر دشوارى‏ها و تنگناهاى زندگى، درگرو اعتماد به نفس و خودباورى است. اگر خواهان ارتباط با دوستان و حضور در جمع و اظهار نظر هستيد، بايد خود را باور كنيد.
3- نگرش و ديد جامع فرد درباره خود كه از آن به «خود پنداره»(1) ياد مى شود، تأثير خاصى بر رفتار فرد دارد. اگر قضاوت انسان درباره خود مثبت باشد، از فعاليت خويش لذّت مى برد و به آينده اميدوار مى گردد. اما اگر ارزش يابى انسان از خود منفى باشد. از عزت نفس كم‏ترى برخوردار است. نيز از موقعيت‏هاى اجتماعى، هراسناك است و خيلى سريع دلسرد مى شود و احساس يأس دارد. بر اين اساس بعضى از روان شناسان در طبقه بندى نيازهاى انسان، نياز به احترام و عزّت نفس را از نيازهاى اساسى بر شمرده‏اند.(2)
اسلام نيز بر اين نكته پا مى فشارد و در احكام فردى و اجتماعى و توصيه‏هاى اخلاقى اسلام، عزت و كرامت انسان محوريّت دارد. اگر فكر كنيد از دوستانتان پايين تريد، با اين تصور و تخيّل اوّلين قدم در راه شكست را برداشته‏ايد.
اين اصل مهم در روان شناسى است كه معمولاً همان اتفاقى مى افتد كه به وقوع آن فكر مى كنيد.(3)
ويليام جيمز مى گويد: «بزرگترين كشف در زمانه ما، پى بردن به اين راز است كه مردم با تغيير در طرز تفكّر خود، قادر خواهند بود زندگى خود را عوض كنند».(4) جالب اين كه قرن‏ها پيش، اين نكته ظريف را مولاى متقيان على(ع) مطرح كرده و فرموده‏اند: «من لم يُنجِد لم ينجد؛ كسى كه خود را بالا نگيرد، بالا نمى رود».(5)
4- به هنگام بروز افكار منفى، انديشه مثبت را درباره خويش مشخص كنيد و آن را به ذهنتان تلقين نماييد. از واژه «نمى توانم، غير ممكن است» استفاده نكنيد و به جاى آن به خود بگوييد: مى توانم و مى خواهم. بهترين موقع براى انجام تلقين به نفس، شب و قبل از خواب است.
5- هرگز از موقعيت‏هاى دشوار نگريزيد، بلكه به جاى فرار از مسئله، به حل آن فكر كنيد و در وسط ميدان حاضر شويد و خود را در معركه‏ها قرار دهيد، مثلاً از پاسخ دادن به سؤال معلّم يا دوستتان و ابراز وجود نهراسيد و به رغم ميل باطنى، اين كار را انجام دهيد و برخى مواقع خود را وارد آن كرده و بيفكنيد.
امام على(ع) مى فرمايد: «هرگاه سختى چيزى باعث بيم و هراست شد، تو نيز در مقابل آن سخت و مقاوم شو كه با تن دادن به سختى‏ها، مشكل بر تو آسان خواهد شد».(6)
6- زندگى نامه بزرگان و نام آوران عرصه‏هاى علم و انديشه و ادب و هنر در ايجاد اعتماد به نفس بسيار مؤثر است.
7- با تقويت مبانى دينى و انجام عبادات مانند نماز و روزه و دعا و توكّل بر خدا، اراده خود را تقويت كنيد. از اين طريق احساس مى كنيد ديگر تنها نيستيد و توانايى غلبه بر مشكلات را پيدا كرده‏ايد.
در پايان كتاب جوان و نيروى چهارم زندگى از محمد رضا شرفى و معجزه اراده از وينسنت پيل را معرّفى مى كنيم.
به اين نكته توجه داشته باشيد كه همه كمالات و خوبى‏ها در يك شخص جمع نشده است.
اگر دوستتان امتيازى دارد كه شما فاقد آن هستيد، قطعاً عكس آن صادق است، يعنى امتيازى شما داريد كه دوستتان ندارد. امتيازاتى كه انسان‏ها دارند، در مقابل آن چه ندارند، بسيار اندك است و اين اختصاص به شما ندارد و در همه انسان‏ها چنين است.
بنابراين نبايد به آنچه نداريد، اصلاً فكر كنيد. بايد به آنچه داريد بينديشيد و با اتكا و تكيه به آن‏ها به امورى ديگر دست يابيد. اين رمز بزرگ موفقيّت و اعتماد به نفس است. نيز هر انسانى با توجه به آن چه دارد، مورد سؤال واقع مى شود، نه آنچه ندارد.
امام على(ع) در مورد تفاوت ميان انسان‏ها مى فرمايد: «آدميان در آغاز تركيبى از خاك شور و شيرين، سخت و نرم بودند، پس آنان به ميزان نزديك بودن خاكشان با هم، نزديك و به اندازه دورى آن از هم، دور و متفاوت اند. يكى زيبا روى و كم خِرَد، ديگرى بلند قامت و كم همّت، يكى زشت روى و نيكوكار، ديگرى كوتاه قامت و خوش فكر، يكى پاك سرشت و بد اخلاق، ديگرى خوش قلب و آشفته عقل و آن ديگر سخنورى دل آگاه است».(7)
در امور مادى ما موظف به نگاه كردن به زيردستان هستيم تا از اين طريق احساس حقارت نكنيم. امام صادق(ع) مى فرمايد:
«بپرهيزيد از اين كه نگاه شديد و توجه عميق خود را به آن چه در دست فرزندان دنياست، معطوف داريد. اگر كسى چنين كرد، غصه و اندوهش به درازا مى كشد و خشم درونى‌اش فرو نمى‌نشيند و نعمت خداوند را كوچك مى‌شمرد و آن طور كه بايد، اداى شكر نمى كند».(8)
زمانه پندى آزاد وار داد مرا       زمانه را چو نكو بنگرى همه پند است‏
به روز نيك كسى زينهار غصه مخور       بسا كسا كه به روز تو آرزومند است‏
اگر مى خواهيد در پاسخ گفتن به سؤال معلّم، جرأت و شهامت داشته باشيد، بايد در آن لحظه خود را فراموش كنيد و تنها به نقل مطالب بينديشيد. در حين سخن گفتن، مخاطب را پايين‏تر از خود بدانيد تا بر تكلّم و خطابه تسلّط داشته باشيد. در اين صورت به خود اعتماد پيدا مى كنيد. ارزش يابى ديگران با ارزيابى خودتان مرتبط است.
امام على(ع) مى فرمايد: «شخصيت انسانى گوهر گران بهايى است كه هر كس آن را حفظ كند، رشد يابد و هر كس آن را پس گرداند، فرو مى افتد».(9)
در روايت ديگر مى خوانيم: «ارزش هر فرد، وابسته به روشى است كه اتخاذ مى كند. اگر خود را حفظ كرد، رفعت مقام پيدا مى كند و اگر آن را خوار شمرد، به پستى مى گرايد».(10)
اكثر قريب به اتفاق مردم، در مواردي از زندگي اجتماعي خود به گونه اي دچار كم رويي شده اند، اما بعضي صرفاً در مواقع و موقعيت هاي خاص دچار كم رويي مي شوند. بعضي در برخي از مواقع و برخي در غالب مواقع و بعضي در همه موقعيت‌هاي اجتماعي دچار كم رويي مي شوند.(1)

كم رويي نوعي ترس يا اضطراب اجتماعي است كه در آن فرد از مواجه شدن با افراد ناآشنا و ارتباطات اجتماعي گريز دارد. بسياري از محققان، ريشة اصلي كم رويي را ترس يا اضطراب اجتماعي مي دانند.(2)

كم رويي لزوماً يك ويژگي ارثي يا ژنتيكي نيست و چه بسا ممكن است فرزند، كم رويي را از پدر و مادر كم رو ياد گرفته باشد. بعضي از روان شناسان مثل «واتسون» كم‌رويي كودكان را در نتيجة يادگيري و تقويت آن در خانه و مدرسه مي دانند. سخت گيري بيش از حد و داشتن توقعات زياد، تهديد و تنبيه و تحقير و حمايت هاي افراطي، زمينة بروز كم رويي را فراهم مي كند.(3)

كم رويي در طول دوران رشد به تدريج پديدار شده است. از اين رو درمان آن نيز به تدريج بايد حاصل شود. براي كم رويي يك درمان فوري وجود ندارد و با دارو نيز برطرف نمي شود. اساس درمان در حوزة شناخت و نگرش فرد است.

مؤثرترين گام هاي عملي در غلبه بر كم رويي عبارتند از:

1- شناسايي احوال خود؛

2- بازسازي شخصيت از طريق بروز توانايي هاي مثبت خود؛

3- ترك عادت هاي نامطلوب و ايجاد عادت هاي پسنديده؛

4- شركت در بحث هاي گروهي و همكاري با اعضاي گروه، از طريق مطرح كردن ديدگاه‌ها و نظريات و نگريستن به چشم هاي مخاطبان در هنگام صحبت؛

5- به كارگيري نيروي اراده؛

6- زدودن افكار غير منطقي از ذهن؛

7- تأكيد بر انتقادهاي سازنده؛

8- به كارگيري توانايي‌ها و ارزش هاي خود؛

9- مبارزه با ترس هاي دروني از راه تلقين مثبت:

كم رويى نشانه ترس از شكست و دليل بر وحشت از برخورد با اشخاص است. اين صفت روحى را با فرار از معاشرت نمى‏توان رفع كرد، بلكه بايد خود را به معاشرت با مردم مجبور بسازيد و در مقابل انكار نفس از خود بپرسيد كه چرا از اين شخص يا جمعيت مى‏گريزيم؟ با تلقين به قدرت و تظاهر به نترسيدن، بخشى از مشكل حل مى‏شود. اين جمله را همواره با خود تكرار كنيد كه من از عهده سخن گفتن در برابر ديگران برمى‏آيم. يكى از گويندگان مشهور انگليسى در قرن نوزدهم اقرار مى‏كند كه در طول چند هفته قبل از نخستين خطابه‏اى كه قرار بود ايراد كند، چنان ناراحت بود كه آرزو مى‏كرد پيش از فرا رسيدن روز معهود پايش بشكند تا از حضور در مجلس معاف گردد. او موقعى كه به طرف كرسى خطابه مى‏رفت، آن چنان از وحشت و اضطراب خود را مى‏باخت كه قيافه رقت بارى پيدا مى‏كرد. عاقبت روزى تصميم گرفت درباره وضع خود به درستى تأمل كند. با خود گفت: هنگام سخنرانى چه خطرى ممكن است براى من پيش بيايد؟ هيچ چيز مهمى اتفاق نخواهد افتاد. اضطراب شديد او با اين جمله مرتفع شد و متوجه شد كه خيلى راحت سخن مى‏گويد و در نتيجه يكى از بزرگ‏ترين گويندگان عصر خود گرديد.(4)
10 - جلب توجه ديگران از طريق نشان دادن قابليت هاي  خود؛

11- پذيرش نقايص خود و سعي در برطرف كردن آن ها؛

12- معاشرت با مردم:

به رغم ترس درونى، براى درمان كم رويى. لازم است با ديگران معاشرت كنيد. اميرمؤمنان‏عليه‏السلام مى‏فرمايد: «هرگاه سختى چيزى باعث بيم و هراس شما شد، تو نيز در مقابل آن سخت و مقاوم شو تا مشكل بر تو آسان گردد».(5)
سعى كنيد از همين امروز با ابتكار عمل آغازگر صحبت باشيد و در برقرارى ارتباط پيش قدم شويد، مثلاً چيزى بدهيد و يا درخواست كنيد و بيش از حد گرفتار آداب و رسوم و تعارف نباشيد. در معاشرت با ديگران خود را فراموش كنيد و با سلام كردن راه گفتگو را هموار سازيد. امام على‏عليه‏السلام مى‏فرمايد: «هر تازه واردى در محيط نامأنوس حيرت‌زده مى‏شود. براى آرامش خاطر سخن خود را با سلام آغاز كنيد».(6) سعى كنيد براى هر
ملاقات و جلسه چيزى براى گفتن داشته باشيد. براى اين كار، كتاب و مجله‏اى جديد را بخوانيد و اطلاعات خود را افزايش دهيد
-13 احساسات آزار دهنده و بازدارنده مانند: احساس خجالت، احساس شرمندگي، احساس حقارت، احساس بي كفايتي و احساس اجتماع گريزي را كه آفات رشد مطلوب هستند، از خودتان دور كنيد؛

14- هرگز خود را سرزنش نكنيد و هيچ گونه نگرش منفي نسبت به شخصيت خودتان نداشته باشيد؛

15- اجازه ندهيد ديگران از كم رويي شما سوء استفاده كنند؛

16- بخشي از اوقات خود را براي استراحت، تفكر، تنش زدايي و تمرين آرامش رواني - عضلاني اختصاص دهيد؛

17- سعي كنيد در برقراری ارتباط با ديگران ابتكار عمل را به دست بگيريد. چيزي بدهيد و يا درخواست كنيد، مثلاً شيريني و ميوه تعارف كنيد؛ سؤالي بپرسيد و يا كتاب و مجله اي را به امانت بخواهيد؛

18- بيش از حد گرفتار آداب و رسوم و تعارف نباشيد. به عبارت ديگر: خيلي مراقب نهاد خود نباشيد و بسيار راحت و ساده و بي تكلف با ديگران ارتباط برقرار كنيد.

البته توجه داشته باشید که راحت سخن گفتن در مقابل مردان، به خصوص مردان نامحرم همیشه مطلوب و پسندیده نیست، بلکه چه بسا حریم‌های شرعی و دینی نادیده گرفته شود. افزون بر آن، خجول بودن دختران جوان در مقابل نامحرمان (پسران جوان) می‌تواند تا حدی برخاسته از حیا و عفت باشد که به اندازة خود، مطلوب و پسندیده است. البته این مسئله باید به صورت ارادی و اختیاری درآید، یعنی دختر جوان توان سخن گفتن را داشته باشد، اما حریم‌ها را نگه دارد و سرمایة حیا را برای خود ارزش بداند.

پى‌نوشت‏ها:

1ـ نهج البلاغه، خطبه 225.
2ـ برونينگ، روان شناسى تربيتى، اصول و كاربرد آن، ترجمه على نقى خرازى، ص 245.
3ـ مزلو، ابراهام، انگيزش و شخصيت، ترجمه احمد رضوانى، ص 82.
4ـ وينسنت پيل، معجزه اراده، ص 76.
5ـ همان.
6ـ غررالحكم، ج 5، ص 253.
7ـ همان، ج 3، ص 164.
8ـ نساء (4) آيه 104.
9ـ غررالحكم، ج 2، ص 522.
10ـ همان، ص 77.
11ـ دكتر افروز، روان‌شناسي كم‌رويي ص12
12ـ همان ص 15
13ـ همان ص28
14ـ محمد تقى فلسفى، اخلاق، ج 2،ص 247.
15ـ غرر الحكم، ج 5، ص 319.
16ـ همان، ص 24