پرسش :
امام زمان (عج )وقتی بیاید چه نشانههایی از خود برای ما دارد؟ آیا در هنگام ظهور، جهان پر از ظلم و فساد است یا اوضاع خوب است و جهان پر از عدل میگردد؟ اوضاع قبل و بعد از ظهور را توضیح دهید.
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
به جهت آنکه سؤالتان متعدد است. دو سؤال به همراه پاسخ آنها برایتان ارسال میکنیم. آنها را مطالعه فرمایید و چنانچه سؤال دیگری در این زمینه داشتید، در مکاتبه بعدی برای ما بنویسید.
اتفاقاتى كه در دوره ظهور امام مهدى(عج) مىافتد، بسيار است. با بهره مندى از روايات اهل بيت(ع) تنها به بيان چند رخداد مهم اشاره مىكنيم:
1- اعلان ظهور: اولين حادثهاى كه بعد از ظهور امام زمان(ع) شكل مىگيرد، اعلام ظهور امام زمان(ع) است. ظهور حضرت به وسيله منادى آسمانى اعلام مىگردد، آن گاه حضرت در حالى كه به كعبه تكيه داده است، با دعوت به حق، ظهور خود را اعلام مىدارد.(1) دعوت حضرت هم به منظور اعلام ظهور حضرت است و هم به منظور فراخوان عمومى جهت پذيرش حكومت جهانى صورت مىگيرد. امام على(ع) فرمود: «هنگامى كه منادى از آسمان ندا مىدهد: حق از آنِ آل محمد است و اگر طالب هدايت و سعادت هستيد، به دامان آل محمد چنگ زنيد، حضرت مهدى(عج) ظهور مىكند»(2)
2- رجعت و بازگشت برخى از مؤمنان صالح و پيامبران الهى مانند حضرت عيسى(ع) كه در ركاب حضرت مهدى(عج) خواهند بود و در قيام و مبارزه او با ستمگران شركت دارند.
3- مبارزات امام زمان(عج): يكى از حوادث مهم كه بعد از ظهور امام زمان(ع) به وجود مىآيد، مبارزه امام با دشمنان و مخالفان ظهور است. برخى از افراد و گروهها حكومت عدالت گستر امام زمان(ع) را بر نمىتابند و با حضرت به جنگ مىپردازند. مخالفان امام را افراد و گروههاى مختلف تشكيل مىدهند(3) و سياست امام در برابر آنها متفاوت است.
امام زمان(ع) نخست همگان را به دين و صلح فرا مىخواند و با مدارا با آنها رفتار مىنمايد.
امّا دشمنان دعوت امام را ناديده مىگيرند و به جنگ با امام مىپردازند. امام با بهرهگيرى از همه قدرت و امكانات، با دشمنان برخورد مىكند، و جنگ سختى به وقوع مىپيوندد.(4) از جمله جنگ امام زمان(عج) با دجال(5) و سفيانى.(6)
4- پيروزى امام زمان(عج): در اين درگيرىها سرانجام حضرت پيروز مىشود. در برخى روايات از پيروزى امام بر شرق و غرب،(7)، جنوب و قبله(8) گزارش شده است.
امام باقر(ع) فرمود: «حضرت قائم از ما است و فرمانروايى حضرت شرق و غرب را فرا مىگيرد».(9) از پيامبر اسلام(ص) گزارش شده است كه حضرت مهدى(عج) لشكريانش را به سراسر زمين گسيل مىدارد.(10)
5- تشكيل حكومت جهانى و برچيده شدن مرزهاى جغرافيايى:
امام مهدى(عج) حكومت جهانى تشكيل مىدهد و مرزهاى جغرافيايى را بر مىچيند. اين حكومت همان حكومت آرمانى موعود است كه از آن در روايات گاهى به مدينه »فاضله« سخن گفته شده است.(11) گاهى به جامعه مطلوب و گاهى به «دولت كريمه» ياد شده است.
حكومت جهانى امام زمان(ع) از مؤلّفهها و شاخصه هايى برخوردار است كه تحقق هر كدام از آنها مىتواند يكى از حوادث بعد از ظهور امام زمان(ع) محسوب شوند، از جمله:
أ) گسترش عدالت:
يكى از ويژگىهاى حكومت امام زمان(ع) عدالت است. عدالت عنصر گم شدهاى است كه همگان دنبال آن هستند. اين گمشده در حكومت امام زمان تحقق پيدا مىكند.
پيامبر اسلام فرمود: «يملاء الأرض قسطاً و عدلاً بعد ما ملئتْ ظلماً و جوراً»؛(12) امام زمان(ع) حكومت را به گونهاى سازماندهى مىكند كه ديگر واژه ستم از ذهنها رخت بر مىبندد و كسى به ديگرى ظلم نمىكند؛
ب) گزينش كارگزاران شايسته:
طبيعى است كه حكومت آرمانى امام زمان(ع) كه رهبرى آن را امام مصلح و پارسا بر عهده دارد، كارگزاران آن نيز از صالحان و پارسايان خواهند بود، از اين رو در روايات آمده است كه دولت امام زمان(ع) را برخى از پيامبران و جانشينان آنان و صالحان و از اصحاب پيامبر اسلام(ص) تشكيل مىدهند. حضرت عيسى(ع) به امام زمان(ع) مىگويد: »من به عنوان وزير فرستاده شدهام؛ نه امير و فرمانروا.(13)
6- رشد آگاهى و دانش:
يكى از حوادث بسيار مهم رشد دانش و صنعت در عصر امام زمان(ع) است. دوره ظهور دوران گسترش علم و دانايى است و مدينه فاضله اسلامى «مدينة العلم» است. با آمدن آن منجى همان گونه كه ظلم جاى خود را به عدل و داد مىدهد، دانايى و فرزانگى جايگزين جهل و نادانى مىشود و جهان از نور عقل و دانش آكنده مىگردد.(14)
7- رشد عقل و خرد ورزى: در اين دوره بشر به حاكميت عقلانيت نايل مىگردد.
در روايات آمده است كه در عصر ظهور حضرت مهدى(عج) بركات خداوندى به بشر ارزانى داشته و دست رحمت ايزدى بر عقلهاى مردم كشيده مىشود و مردم از نظر عقل و بصيرت در وضع بى مانندى قرار مىگيرند.(15)
8- رفاه اقتصادى و معيشتى: به فرموده پيامبر اسلام(ص) در دوره حضور حضرت مهدى(عج) مردم به نعمت هايى نايل مىگردند كه در هيچ زمانى سابقه ندارد. براى همگان بركات الهى از آسمان نازل مىشود و زمين چيزى از روييدنىهاى خود را پنهان نمىكند.(16)
سطح رفاه زندگى در اين دوره به حدّى است كه طبق روايات رسيده از امام صادق(ع) در اين دوره فقيرى يافت نمىشود تا مردم زكات اموالشان را به او بدهند.(17)
9- برقرارى امنيت اجتماعى: در اين دوره امنيت اجتماعى به نحو كامل برقرار مىگردد. به گونهاى كه اگر زنى به تنهايى بخواهد از عراق به شام مسافرت نمايد، در مورد امنيتش هيچ ترس و دلهرهاى ندارد.(18)
10- رشد تربيتى و شكوفايى فرهنگى و اخلاقى: در اين دوره افراد به رشد تربيتى و اخلاقى و جامعه به بالاترين درجه تعالى و شكوفايى نايل مىگردند. امام على(ع) فرمود: «چون قائم ما قيام كند، كينهها از دلها زدوده مىشود».(19) امام باقر(ع) فرمود: «هنگامى كه قائم ما قيام كند، خداوند قواى فكرى مردم را تعالى مىبخشد و اخلاق آنان را به كمال مىرساند».(20)
در روايتى ديگر از آن حضرت نقل شده است كه «در دوره ظهور، دوستى و يگانگى بين مؤمنان در نهايت خود قرار مىگيرد، به گونهاى كه هر كس نيازمند باشد، بدون هيچ ممانعتى از جيب ديگرى پول بر مىدارد (و ديگرى هم از اين كار راضى است».(21)
براى اطلاع بيشتر در اين مورد به كتاب عصر زندگى و چگونگى آينده انسان و اسلام، پژوهشى در انقلاب جهانى حضرت مهدى(عج)، تأليف محمد حكيمى مراجعه نماييد.
در مورد بعد از ظهور حضرت مهدى(عج)؛ يعنى مدتى كه حضرت مهدى (عج) حكومت مىكند، نيز بعد از آن دوره تا برپايى قيامت، نمىتوان پاسخ قاطع و روشنى از روايات به دست آورد، چرا كه در لابلاى روايات مدت حكومت حضرت مهدى(عج) نوزده سال و چند ماه،(22) هفتاد سال،(23) سيصد و نه سال،(24) آمده است.
در روايتى ذكر شده كه بعد از حضرت مهدى(عج) فردى از اهل بيت سيصد و نه سال حكومت خواهد كرد.(25) و بعد قيامت برپا خواهد شد، يا يكايك امامان(ع) رجعت و حكومت مىكنند و سپس قيامت بر پا خواهد شد(26) و...
برخى از پژوهشگران اسلامى بيان داشتهاند: در مورد مدت حكومت حضرت مهدى(عج) اگر چه برخى روايات حد معيّنى را بيان كردهاند و دوران حكومت حضرت را به هفت يا نه سال محدود نمودهاند، ليكن اين گونه روايات در منابع اهل سنّت ذكر شده، امّا عدهاى بدون تحقيق اين گونه روايات را در كتابهاى شيعى وارد نمودهاند. هيچ روايت صحيح السندى از امامان(ع) نرسيده است كه دوران حكومت حضرت مهدى(عج) را محدود كرده باشد. اين گونه روايات علاوه بر ضعف سند، با روح آيات و محتواى روايات متواترى (كه وعده دادهاند با ظهور و قيامت حضرت، زحمات انبيا به ثمر مىرسد: و جهان پر از عدل مىگردد) منافات دارد.(27)
مقام معظم رهبرى در اين باره مىفرمايد: «بعضى خيال مىكنند دوران ظهور حضرت بقية اللَّه آخر دنيا است. من عرض مىكنم دوران ظهور بقية اللَّه(ع) اوّل دنيا است. اوّل شروع حركت انسان در صراط مستقيم است، با مانع كمتر يا بدون مانع، با سرعت بيشتر، با فراهم بودن همه امكانات براى اين حركت. اگر صراط مستقيم الهى را مثل يك جاده وسيع، مستقيم و هموارى فرض كنيم، همه انبيا در اين چند هزار سال گذشته آمدهاند تا بشر را از كوره راهها به اين جاده برسانند. وقتى به اين جاده رسيد، مسير تندتر، عمومىتر، موفقتر، بى ضايعات يا كم ضايعاتتر خواهد بود.
دوره ظهور، دورهاى است كه بشريت مىتواند نفس راحتى بكشد. مىتواند راه خدا را طى كند. مىتواند از همه استعدادهاى موجود در عالم طبيعت و در وجود انسان به شكل بهينه استفاده كند».(28)
روايات تعيين كننده دوران حكومت امام زمان(ع) با دستهاى ديگر از روايات كه با روح تعاليم قرآنى بيشتر توافق دارد، در تزاحم و تعارض است. مفضل بن عمر مىگويد: به امام صادق(ع) عرض كردم: مدت خلافت حضرت قائم(ع) چه مقدار است. حضرت در جوابم آيات 105 تا 108 سوره هود را تا «عطاء غير مجذوذ» تلاوت فرمود، سپس در توضيح آيه فرمود: منظور از «عطاء غير مجذوذ» اين است كه آن نعمت و عطا از ايشان بريده نمىشود بلكه نعمتى است دايمى و مُلْكى است كه نهايت ندارد و حكمى است كه منقطع نمىگردد و امرى است كه باطل نمىشود، مگر به اراده و مشيّت حق تعالى و از آن اراده و مشيّت كسى جز ذات او، آگاه نيست.(29)
آيات مذكور بيانگر طولانى بودن نعمتهاى الهى براى اهل بهشت است. امام صادق(ع) با تلاوت آن و سپس تفسير و تأويلش فرمود: »همان گونه كه نعمتهاى الهى از اهل بهشت منقطع نمىگردد مگر به اراده خداوند، مدت خلافت حضرت قائم نيز بسيار طولانى است و از پايان آن كسى جز خداوند آگاهى ندارد».
پى نوشتها:
1. نجم الدّين طبسى، چشم اندازى به حكومت مهدى، ص 64 - 65.
2. احقاق الحق، ج 13، ص 324.
3. نعمانى، كتاب الغيبه، ص 231؛ اثبات الهداة، ج 3، ص 539؛ بحارالانوار، ج 52، ص 353.
4. نجم الدين طبسى، همان، ص 138.
5. صافى گلپايگانى، منتخب الاثر، ص 60.
6. همان.
7. صافى، همان، ص 470 - 471.
8. نجم الدّين طبسى، همان، ص 119.
9. احقاق الحق، ج 13، ص 259؛ ينابيع المودّه، ص 487؛ بحارالانوار، ج 52، ص 378.
10. القول المختصر، ص 23، با اقتباس از: نجم الدين طبسى، همان، ص 121.
11. مجله حوزه، ويژه امام زمان، ص 134 به بعد.
12. كنز العمال، ج 14، ص 175.
13. ابن طاووس، ملاحم، ص 83.
14. لطف اللَّه صافى، منتخب الاثر، ص 607.
15. بحارالانوار، ج 75، ص 51.
16. همان، ج 51، ص 78.
17. همان، ج 52، ص 337.
18. منتخب الاثر، ص 474.
19. همان، ص 484.
20. بحارالأنوار، ج 52، ص 336.
21. مفيد، اختصاص، ص 19.
22. محمد بن ابراهيم نعمانى، كتاب الغيبة، ص 331.
23. مهدى موعود، ص 767.
24. همان، ص 767.
25. نعمانى، همان، ص 332.
26. مهدى موعود، ص 851 به بعد.
27. گفتمان مهدويّت، ص 126.
28. سخنرانى مقام معظم رهبرى در مدرسه فيضيه (حضور ولايت).
29. حسن بن محمد ولى اروميهاى، مهدى موعود، ج 2، ص 355 و 412.