چرا اسلام در بعضی جهات مدافع حقوق زنان نیست؟

پرسش:

 چرا در ظاهر اسلام مدافع حقوق زن و مرد است. اما در بسيارى از مسايل اين طور نيست، مثل ارث و موارد ديگر.
پاسخ:

با سلام و عرض ادب و احترام 

منطقاً محال است كه اسلام حقى را از كسى اعم از زن و مرد رعايت نكند و آن را پايمال نمايد، چرا كه قوانين اسلام از ناحيه خداوند مى‏باشد و او عادل است و ظلم بر او محال است، نيز از تمام نيازمندى‏ هاى بندگانش آگاه است و مى‏داند بندگانش چه حقوقى دارند و چه قوانينى براى حال آنان مفيد و سودمند است و چه دستورهايى مضرّ و مخرّب مى‏باشد. پس به طور كلى يك مسلمان با توجه به شناختى كه از خدا دارد، از صميم قلب باور مى‏كند كه قوانين اسلام براى كسى كه به تمام مسائل و حكمت احكام الهى آگاهى ندارد و حتى نسبت به بسيارى از مسائل پيرامون خود شناخت كامل ندارد، داورى عجولانه خواهد بود كه احكام و تكاليف الهى را تبعيض و بى عدالتى بداند.
پس از بيان مقدمه، اين نكته را خاطر نشان مى‏كنيم كه رعايت و تساوى حقوق زن و مرد بدين معنى نيست كه اين دو در تمام موارد حقوق مشابه يكديگر داشته باشند، چرا كه بين اين دو جنس، هم از نظر جسمى و هم از نظر روحى، تفاوت‏هاى زيادى هست. تفاوت‏ها طبيعى و غريزى و خدادادى است و همين منشأ تفاوت (نه تبعيض) برخى از حقوق و مزايا و قوانين كيفرى و جزايى و اجتماعى بين زن و مرد شده است.
تبعيض در جايى است كه با دو نفر با شرايط مساوى و بدون هيچ اختلافى، به طور نامساوى نگاه شده و مزاياى متفاوتى داده شود، اما تفاوت در جايى است كه بر اساس اختلاف‏ها و ويژگى‏هاى خاصى كه هر يك دارند، به آن‏ها مزاياى خاص خود داده شود.
براى اطّلاع بيشتر به كتاب نظام حقوقى زن در اسلام (نوشته شهيد مطهرى) مراجعه فرماييد.
اما در مسئله ارث، با در نظر گرفتن اين كه مرد نفقه و خرج زندگى را مى‏دهد، و زن افزون بر اين كه هزينه زندگى را متحمّل نمى‏شود، مهريه هم مى‏گيرد. اسلام در مسئله ارث آن موضوع را رعايت نموده و بين ارث و مسئوليت مرد، تعادل ايجاد كرده است.
با اين نگاه حتى به نظر مى‏رسد اسلام، حقوق اقتصادى و مالى بيشترى را براى زنان قرار داده است.
توضيح: اسلام وظايفى بر عهده مردان گذارده كه با توجه به آن، نيمى از درآمد مردان عملاً خرج زنان مى‏شود، در حالى كه بر عهده زنان چيزى گذارده نشده است. مرد بايد هزينه زندگى همسر خود را طبق نيازمندى او (از مسكن و پوشاك و خوراك و ساير لوازم) بپردازد. هزينه زندگى فرزندان نيز بر عهده مرد است، در حالى كه زنان از هر گونه پرداخت هزينه حتى براى خودشان معاف هستند، بنابراين زن مى‏تواند تمام سهم ارث خود (به اضافه مهريه) را پس انداز كند، در حالى كه مرد ناچار است ارث را براى خود و همسر و فرزندان خرج كند، نتيجه چنين مى‏شود كه نيمى از درآمد مرد براى زن خرج مى‏شود و نيمى براى خودش، در حالى كه سهم زن همچنان باقى است، نتيجه چنين مى‏شود كه زن، دو برابر مرد از ثروت برخوردار باشد.
سهم حقيقى زنان از نظر مصرف و بهره بردارى دو برابر سهم مردان است و اين تفاوت به خاطر ان است كه معمولاً قدرت بانوان براى توليد ثروت كمتر است (نيز آسيب پذيرترند) و اين يك نوع حمايت منطقى و عادلانه است كه اسلام از زن به عمل آورده و سهم حقيقى آن‏ها را بيشتر قرار داده، اگر چه در ظاهر سهم آن‏ها نصف است.(1)
حضرت رضا(ع) فرمود: «اين كه سهم زنان نصف سهم مردان از ميراث است، به خاطر آن است كه زن هنگامى كه ازدواج مى‏كند، چيزى (مهريه) مى‏گيرد، و مرد ناچار است چيزى بدهد، به علاوه هزينه زندگى زنان بر دوش مردان است، در حالى كه زن در برابر هزينه زندگى مرد و خودش (و فرزندانش) مسئوليتى ندارد».(2)
پى نوشت‏ها:
1. تفسير نمونه، ج 3، ص 290 تا 292.
2. همان.