اولین انسانی كه از خاك به وجود آمد كی بود ؟

سوال:

اولین انسانی كه از خاك به وجود آمد كی بود ؟
پاسخ:

سلام

از مجموع آيات قرآني اين نکته به دست مي آيد که سرسلسله افراد انساني موجودي به نام حضرت آدم(ع) بوده است و افراد نسل او بر اثر نطفه هايي که در رحم مادرانشان انعقاد پيدا مي کنند، ايجاد مي شوند اما اين که خود آدم چگونه پيدا شده از جمع آيات به اين نتيجه مي رسيم که او از خاک آفريده شده است و پس از طي مراتبي چون گل چسبنده و چکيده اي از گل و تبديل آن به گل خشکيده و تکميل اندام شايستگي دميده شدن روح را پيدا کرده و به صورت موجودي کامل در آمده است ، بنابراين همه انسان هاي موجود به شخصي به نام آدم منتهي مي شود و او نيز بنابربيان آيات قرآن از خاك آفريده شده است.
اما آيا انسان هايي قبل از حضرت آدم بوده اند يا خير؟
 این مطلب به صورت هاي گوناگون در روايات مطرح شده است مثلا امام باقر(ع) به جابر بن يزيد مي گويد: گويا تو گمان مي کني که خداوند فقط اين عالم را آفريد و بس و همچنين گمان مي کني که خداوند بشري غير از شما نيافريده است؟ آري به خدا قسم خداوند هزار هزار عالم و هزار هزار آدم آفريد و تو در آخر اين عالم ها و آدم ها هستي (1).
برخي از انديشمندان اسلامي بر اساس اين روايات معتقدند که «آدم(ع)» نخستين انساني نبوده که گام بر روي کره خاکي نهاده است، بلکه قبل از او انسان هاي ديگري بوده اند که به دلايل نامعلومي نسلشان منقرض گشته است (2).
در خصوص خلقت آدم ديدگاه هاي گوناگوني مطرح شده است از جمله :
1. پيش از حضرت آدم، هيچ موجودي از آدم يا شبيه آدم وجود نداشته و حضرت آدم يک دفعه و به طور مستقل خلق شده است.
2. پيش از حضرت آدم موجوداتي شبيه آدم و جن بوده اند و سپس يا از بين رفته اند و يا هنوز هم وجود دارند.
3. پيش از حضرت آدم، آدم وجود داشته ولي تکامل نايافته بود و به هر دليل از ميان رفته و منقرض شده اند و آنگاه حضرت آدم بدون ارتباط با آدم هاي گذشته به طور کامل مستقل آفريده شده اند.
4. پيش از حضرت آدم، آدم وجود داشته و تکامل نايافته بود، اما از ميان نرفتند بلکه در بستر تکامل خود به مرحله انسانيت رسيده و حضرت آدم نخستين انسان و نخستين پيامبر از نسل همه آدم ها بوده و يک باره خلق نشده است (3).
از سوي ديگر وقتي مجموع آياتي را که در خصوص ارزش و مقام انسان نازل گشته بررسي مي نماييم، به اين حقيقت واقف مي شويم که قرآن کريم انسان را يک نوع مجزا از حيوان مطرح مي کند ،  به عنوان موجودي که اختلاف ذاتي و ماهوي با موجودات ديگر دارد ؛ در حالي که در نظريه چهارم پيش گفته مسأله اختلاف ذاتي و ماهوي ميان انسان وحيوان مطرح نيست ، بلکه انسان هم حيواني است که نظام فيزيولوژي پيچيده تري دارد نه اين که نوعي مجزا از حيوان باشد (4).
با جمع بندي آيات فوق و روايات مطرح شده در خصوص وجود انسان هايي قبل از حضرت آدم مي توان نظريه سوم را موجه تر دانست ، بدين صورت که پيش از حضرت آدم(ع) انسان هاي تکامل نايافته اي بوده اند که از بينش و آگاهي حضرت آدم(ع) و نسل او برخوردار نبودند . اين آدميان در قالب و صورت حيواني نبوده اند و نيز تنها زندگي غريزي بر آنها حاکم نبوده است  ، ولي به شکل انسان کنوني که داراي زندگي توأم با آگاهي و مسؤوليت باشند نيز نبوده اند، نسل اين انسان ها به دلايلي که فعلا بر ما مجهول است منقرض شده اند و آنگاه خداوند متعال حضرت آدم(ع) را به صورت کاملا مستقل و مجزا با اوصاف و ويژگي هاي منحصر و مختص به خود از گل آفريد؛ انساني که داراي آگاهي، بينش، تعقل چشمگير و.. بود و انساني که گل سر سبد جهان هستي و نمايانگر اوصاف الهي است .
پاورقی:
1) خصال، ج 2، ص 450 و نيز بحارالانوار، ج 63، ص 82 – 83
2) منشور جاويد، جعفر سبحاني، ج 4، ص 94 ؛ قاموس قرآن، سيدعلي اکبر قريشي، ج 1، و 2، صص 49 – 50
3) نگا: بازخواني قصد خلقت انسان، حسن يوسفي اشکوري ؛ آفرينش و انسان، علامه محمد تقي جعفري ؛ معارف قرآن، ج 1 - 3، علامه محمد تقي مصباح يزدي ؛ مباني انسان شناسي در قرآن، عبدالله نصري ؛ قرآن، طبيعت و تکامل، مهدي بازرگان ؛ خلقت انسان، يدالله سحابي ؛ داروينيسم يا تکامل انواع، جعفر سبحاني ؛ تکامل در قرآن، علي مشکيني؛ موضع علم و دين در خلقت انسان، احد فرامرز قراملکي
4) نگاه كنيد به  : روم / 20 ؛ آل عمران / 59 ؛ سجده / 7 و 8 ؛ مؤمنون / 12 ؛ صافات / 11 ؛ حجر / 26 - 29 ؛ الرحمن / 14 ؛ نساء / 1 ؛ اعراف / 189 ؛ زمر / 6 ؛ انعام / 98 ؛ حجرات / 13 ؛ نحل / 4 ؛ يس / 77 ؛ دهر / 2 ؛ قيامت / 37 - 38 ؛ فرقان / 54 ؛ مرسلات / 20 ؛ علق / 2 ؛ نوح / 17 - 18 و ... نيز نگا: مباني انسان شناسي در قرآن، صص 73 - 81 ؛ تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 288 ؛ الميزان ، ج 16 ، ص