چگونه مى توان پذيرفت كه پيامبر سواد داشته اند؟

پرسش:
نقل مى كنند كه در جريان صلح حديبيه، رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) به اميرمؤمنان على(عليه السلام) فرمود: محل «بسم الله...» را به من نشان بده تا آن را با انگشت پاك كنم. با توجّه به اين موضوع، چگونه مى توان پذيرفت كه آن حضرت سواد داشته اند؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 در ماجراى صلح حديبيه كه اميرمؤمنان على(عليه السلام)كاتب پيمان نامه پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)با طرف مقابل بود، رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) به وى فرمود: «بنويس اين قراردادى است كه ميان محمّد رسول الله و قريش منعقد مى گردد.» نماينده قريش اعتراض كرد و گفت: «ما تو را رسول الله نمى دانيم ... نام خود و نام پدرت را بنويس.» رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)به على(عليه السلام)فرمود: «بنويس اين پيمانى است كه ميان محمّد بن عبدالله و مردم قريش منعقد مى گردد.»
امام على(عليه السلام)از اين كه با دست خود عبارت «رسول الله» را پاك كند، عذر خواست. ادامه ماجرا به شكل هاى گوناگونى نقل شده است. براساس برخى نقل ها، على(عليه السلام)دست پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)را روى عبارت «رسول الله» قرار داد و پيامبر با انگشت آن را پاك كردند.[8] براساس نقل ديگرى، خود پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)دست روى آن عبارت گذاشتند و آن را محو نمودند.[9] در هر حال پس از پاك شدن عبارت «رسول الله» از متن پيمان نامه، حضرت على(عليه السلام)به جاى آن، عبارت «محمّد بن عبدالله» را نوشت.
اگر فرضاً پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)براى پاك كردن عبارت رسول الله، از على(عليه السلام)كمك خواسته باشند، دليل سواد نداشتن رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)نخواهد بود. پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)با آن كه توانايى خواندن و نوشتن داشتند، نمى خواستند از اين توانايى استفاده كنند؛ زيرا باعث ترديد در آسمانى بودن قرآن مى گشت و قرآن نيز، كتابى در حدّ كتاب هاى معمولى شمرده مى شد.[10]

[1]. بحارالانوار، علاّمه مجلسى، ج 20، ص 359، دارالكتب الاسلاميه.
[2]. همان، ص 333.
[3]. ر.ك: مجموعه آثار شهيد مطهرى، ج 3، ص 218 ـ 221، انتشارات صدرا ؛ در مكتب وحى، آية الله جعفر سبحانى، ص 139، انتشارات سروش ؛ تاريخ قرآن، محمدباقر حجتى، ص 187 ـ 200، دفتر نشر فرهنگ اسلامى.