چرا با وجود تساوی در تلاش اما دیگران موفقتر می شوند؟

پرسش: 

 وقتي در يک مورد کار وتلاشي که ما انجام مي دهيم با کار و تلاش رقيبان ما يکسان يا حتي بهتر باشد ولي موفقيت آن ها بيشتر از ما باشد, اين با عدالت خداوند منافاتي ندارد؟ آيا مي شود آن را به وسيله قسمت توجيه کرد؟ مانند زماني که در امتحانات دانشگاه عده اي که زحمتي نکشيده اند و با تقلب يا وسايل ديگر در مقايسه با من نوعي که براي آن تلاش زيادي کرده بودم نمره اي بالاتر کسب مي کنند. آيا اين باعث از دست رفتن انگيزه من براي درس خواندن نمي شود؟ يا زماني که من درس را خوانده ام و از خدا هم مي خواهم که به من کمک کند ولي به علت يک اشتباه کوچک نمره سؤالي را که مي توانستم به راحتي حل کنم, از دست مي دهم به اين فکر مي کنم که چرا خداوند جواب زحمت هاي مرا نداد؟ من که تا آن جا که مي توانستم تلاش خود را کرده بودم. اينجاست که مي گويم خداوند عدالت را درباره من رعايت نکرده است و ممکن است انگيزه خود را از دست بدهم.

پاسخ:

با سلام و عرض ادب و احترام 

از آن جا که پرسش‌های متعددی مطرح شده، پاسخ در چند محور ارائه می‌شود:

1ـ اینکه چند نفر در موردی خاص، تلاش مساوی و یا جدیت بیشتری داشته باشند، ولی موفقیت همه آنها یکسان نباشد و یا حتی فردی که تلاش بیشتر کرده، نسبت به دیگران موفقیت کمتر نصیبش شود، عوامل مختلف دارد واین مسئله با عدالت خداوند در تعارض نیست، زیرا اوّلاً: گرچه ممکن است تلاش‌های افراد یکسان و حتی بعضی بیشتر باشد، ولی توانایی فکری، قدرت حافظه، میزان درک، سرعت و دقت فهم، شرایط روحی و دهها عامل نهفته دیگر سبب می‌شود که به رغم تلاش‌های مساوی افراد، نتیجه تلاش‌ها یکسان نباشد.

ثانیاً ممکن است کسی با تلاش کمتر ظاهراً موفقیت بیشتری به دست آورد، ولی آن موفقیت، محصول و نتیجه کارش نباشد، بلکه عوامل دیگر نظیر رابطه یا پارتی یا تقلب ، باعث موفقیت بیشتر او گردیده باشد. این مسائل ربطی به خداوند ندارد، بلکه اشکال می‌تواند برای کسانی باشند که چنین سیستمی را راه‌اندازی کرده، نتیجه‌ها را با برگه‌ها می‌سنجند ، یا  اشکال کسانی است کسانی که از پارتی و تقلب و... استفاده کرده‌اند .

ثالثاً: نگرش شما نیز درباره موفقیت و عدم موفقیت نیز چندان صحیح به نظر نمی‌رسد. زیرا اگر چه شاید کسی ظاهراً با گرفتن نمره بیشتر موفق بهنظر رسد، اما مسلّماً این شخص موفقیت واقعی را به دست نیاورده است. زیرا:

الف: این موفقیت نتیجه تلاش او نبوده است

ب: به خاطر این عمل باید در مقابل خداوند پاسخگو باشد.

ج: امتیاز و مدرکی که از این راه به دست می‌آورد،‌ ارزش فنی و علمی نداشته و موقعیت شغلی که از این راه به دست آورد نیز ارزش واقعی ندارد و طبعاً در مقابل مردم و حقوق آنهانیز مسئول است و مورد مؤاخذه خواهد بود.

د: از توانایی علمی و شغلی برخودار نخواهد بود.

رابعاً: اگر تقلّب‌ها را موفقیت اشخاص بدانیم، باید تمام تلاش پیامبر و اولیای الهی را شکست خورده بدانیم و تمام متقلّبان و ظالمان را انسان‌ها موفق در طول تاریخ بدانیم.

2ـ درباره قسمت دوم سوال باید گفت: قسمت مثل بخت و طالع، یک باور جبرگرایانه است و حقیقت ندارد.(1) بنابر این مسئله مورد سوال را نمی‌توان به عهده قسمت گذاشت.

3ـ تفاوت نمرات امتحانی در مراکز آموزشی نظیر دانشگاه را نه به عهده قسمت می‌توان گذاشت و نه دلیل بر تقلب دانست، زیرا همچنان که اشاره شد ممکن است تفاوت توانی‌های فکری و قدرت حافظه و مانند آن سبب افزایش و یا کاهش نمرات دانشجویان بشود، اما درباره این که کاهش نمره، سبب از دست دادن انگیزه درسی بشود،‌ باید گفت:

اوّلاً: انگیزه‌های علمی و تحصیلی در انسان باید به گونه قوی و پایدار باشد که با این گونه مسائل هرگز متزلزل نگردد.

ثانیاً: افزایش نمره دیگران نباید سبب رنجش خاطر انسان بشود، بلکه طبق آموزه‌های دینی و اخلاقی انسان باید از موفقیت دیگران شادمان گردد، ولی خود بر اساس رقابت سالم تلاش نماید که نمرات و موفقیت‌های بیشتر به دست آورد. در این صورت خداوند او را  توفیق بیشتر خواهد داد که در امور تحصیلی و سایر مسایل زندگی موفق باشد.

4ـ همین که خداوند به شما توفیق تلاش داده، جواب زحمت‌های شما را داده، ولی آن گونه که خود اشاره کرده‌اید، همان یک اشتباه کوچک باعث کاهش نمره شما گردیده، و آن اشتباه مربوط به خود شما است و نتیجه طبیعی و قهری اشتباه از دست دادن بخشی از نمره است و این قانون بیعی و هستی است  وتضادی به عدالت خداوند ندارد.

5ـ درباره قسمت پایانی سوال باید گفت: کسی که در راه اهداف متعالی نظیر کسب دانش تلاش کند، خداوند نه تنها با عدل بلکه با فضل و بخشش زحمات او را جبران می‌کند، اما این که رغم تلاش گاهی دانشجویی با کاهش نمره درسی رو به رو می‌شود، ممکن است عوامل دیگر داشته باشد و گر نه خداوند هرگز تلاش کسی را ضایع نمی‌کند، چون این کار ظلم است و خداوند از ظلم پیراسته است، چنان که در چندین جای قرآن آمده: « انّ الله لیس بظلاّمٍ للعبید(1)؛ خداوند ذره‌ای بر بندگان خود ستم روا نمی‌دارد».

شایان ذکر: آنچه در نوشته‌تان مورد غفلت واقع شده،‌ آن است که به آزمون بزرگ زندگی و آزمانیش انسان‌ها در دنیا و وجود سختی‌ها و مشکلات برای رسیدن به تکامل، توجه ندارید،‌ در حالی که همه آنچه در سؤال آورده‌اید، می‌تواند آزمایشی برای انسان‌ها در زندگی باشد. و کسانی که راه درست را در زندگی پیدا می‌کنند و پاداش خداوند را به دست می‌آورند، یا کسانی که راه گمراهی و نادرست انتخاب می‌کنند و جزای آن را خواهند دید.

می دانید که جواب زحمات و تلاش‌ها تنها در دنیا برآورده نمی‌شود، بلکه انسان‌های مؤمن ونیک کردار، در دنیا با سختی‌ها و مشکلات و شکست‌های بسیار رو برو می‌شوند و با صبر و استقامت بسیار به حل مشکلات می‌پردازند و در راه تکامل خویش، از سختی‌ها بهره می‌گیرند. نهایتاً نتیجه سعی و تلاش خود را در جهان برتر و ابدی خواهند دید.

پی‌نوشت‌ها:

1ـ دایرةالمعارف تشیّع، ج 3، ص 125، نشر شهید سعید محبّی، تهران، 1375ش.

 2ـ آل عمران (3) آیه 182؛ سوره انفال (8) آیه 51؛ حج (22) آیه 10؛ فصلت (41) آیه 46