آیا هوای نفس را به طور کلی باید از بین برد؟

پرسش:
آیا هوای نفس را به طور کلی باید از بین برد؟ و اگر انسان از عبادتی  لذت ببرد و به دلش بچسبد آیا این هم هوای نفس است وچطور می توانیم هوای نفس را مهار کنیم که در عبادات انسان مخلوط نشود؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
بزرگترين ومهمترين وسيله تربيت نفس اماره موازين شرعي و دستورات الهي مي باشد.پرهيز از معاصي و محرمات الهي جز بزرگترين مجاهده هاي نفساني به حساب مي آيد .
در قسمتي از روايتي از امام صادق ( ع ) چنين آمده :«... يكي از دو جهادي كه واجب است ، مجاهده انسان بانفسش در برابر معاصي خداوند عزوجل مي باشد و اين از بزرگترين نوع مجاهده است. » (1)
 براي مبارزه بانفس نبايد كاري كنيم كه ديگران از ما بدشان بيايد بلكه دستورات اسلامي خلاف آن است .رواياتي داريم مثل قسمتي از اين روايت : پیامبر اكرم ( ص ) خوش معاشرت ، خوش رو، پيوسته باتبسم ( لبخند ) بدون خنده ، اندوهگين بدون اخم و گرفتگي چهره ، فروتن بدون ذلت نشان دادن ، سخي بدون اين كه اسراف بورزد، دل نازك و با همه مسلمانان مهربان بود .» (2)  بناي دستورات سازنده اسلامي بر اين مبتني است كه دل ها بايكديگر گره محبت خورد و هر كس در سايه صفا و تفقد ديگري به آسايش نشيند .اين كه براي تربيت نفس اماره بايد كاري كنيم كه ديگران از ما بدشان بيايد زمزمه اي است برخاسته از بعضي مسلك هاي منحرف عرفاني مثل مسلك ملامتيه كه يكي از اصول اين مسلك آن است كه بايد وضعي داشت تا مورد نفرت و تخفيف و ناخشنودي و اجتناب مردم قرار گرفت ، ( 3).
اما قسمت دوم سوال :
لذت بردن از عبادت ،هوای نفس محسوب نمی شود زیراهر حظ بردن نفس مذموم و غيرخدايي نمي باشد.حظ نفسي و هواي نفسي بر دو گونه است :
1- ممدوح : خداوند تعالي بشررا به گونه اي آفريده كه به اقتضاي عالم بشري و مادي يك سلسله خواهش هاو هواهاي نفساني دارد مثلا" ميل به خوردن و آشاميدن ، شهوت جنسي ،خوابيدن و هر چيزي كه خلقت بشري به آن نياز دارد و براي بقا و ادامه حيات مادي از آن ناگزير است و همه آنها وقتي برآورده مي شوند ، نفس انسان لذت مي برد و از روي هوا و لذت انجام مي گيرند .تمام اين هواها وخواهش ها و حظ بردن هاي نفس را خداوند تعالي با طبيعت انسان آميخته كرده است . حال اگر اين هواها و حظ بردن هاي نفس محدود به دستورات شرع مقدس و فرامين الهي شود ممدوح و خواست خداوند تعالي تحقق پيدا كرده است و بر طبق سنت رسول اكرم اسلام ( ص ) مي باشد .
2-مذموم : اگر همين مقتضيات طبع بشري و هواي نفساني در خدمت شيطان ونفس اماره دربيايد، حتما" و قطعا" مذموم است و انسان را به ورطه هلاكت وقعر جهنم پرت مي كند .اگر مثلا" ميل به خوردن يا آشاميدن و ...از راه حرام اشباع شود، اين خود پاسخگويي به شيطان و نفس اماه و بي اعتنايي به حريم الهي و پا گذاشتن بر روي هدف خلقت مي باشد .اگر كسي مي خواهد يك قدم فراتر گذارد و بيشتر از حرام را رعايت كند و بيشتر حظ نفس را محدودسازد مي تواند پاره اي از مكروهات را نيز رعايت كند .خلاصه هر كدام ازنيازهاي بدن مادي و طبع بشري از روي هوا، لذت و حظ نفس مي باشد ولي مهم اين است كه بدانيم هر حظي منافات با مبارزه با نفس اماره و شيطان ندارد بلكه بعضي از حظهاي نفساني واجب شرعي هستند .فقط بايد توجه داشت كه حظ نفساني را در راستاي شرع قرار داد تا خدايي شود .
در مورد بخش پایانی پرسش شما باید گفت:
دغدعه شما براي نظارت و كنترل نفس خويش , خصلتي ستودني و نعمتي بزرگ است . البته اين را بدان جهت نگفتيم كه شما را مغرور كنيم ; بلكه واقعيت آن است كه برخي به كلي از نفس خود غافل مي شوند و آن را به فراموشي مي سپارند. ولي برخي نيز اين توفيق را مي يابند كه اگر چه لغزش هايي دارند ولي همواره از طرف نفس خويش نگران و در جدال و كشمكش با آن هستند. گاهي كسي دشمني در خانه ويا بيماري در اندام خود دارد ولي از آن مطلع نيست و اقدامي براي دفع آن نمي كند. اين خطرناك ترين نوع دشمن و زيانبارترين نوع بيماري است . جمله اي را به حضرت مسيح (ع ) نسبت مي دهند كه فرموده است : بيمار كسي نيست كه از دردي رنج مي برد, بيمار حقيقي آن است كه بيمار است ولي خود را سالم مي پندارد. لذا اين دغدغه و نگراني را در خود حفظ و تقويت كنيد, اگر چه نگراني ها براي انسان مفيد نيستند, ولي اين نوع نگراني سود مند است . بنابراين :
1- با دوستان پاك و با تقوا رفاقت كنيد.
2- از دوستاني كه حريم حدود الهي را مي شكنند به شدت پرهيز كنيد.
 3- در مجالس دعا و محافل موعظه و نماز جماعت شركت كنيد.
4- از مشاهده صحنه هاي مهيج و تحريك كننده دوري كنيد.
5- ورزش و سالم نگاه دداشتن جسم را در برنامه منظم و روزانه خود قرار دهيد.
6- برنامه منظم مطالعاتي براي خود قرار دهيد و سعي كنيد فرصت هاي خود را با تفكر و مطالعه مناسب پر كنيد.
 7- هفته اي يكي دو روز, روزه بگيريد.
كتب زيربراي مطالعه مفيد است :
1- نردبان آسمان ، ويرايش و تدوين : اكبر اسدي
2- سلوك معنوي ، ويرايش و تدوين : اكبر اسدي
 3- خودشناسي براي خودسازي ، استاد محمد تقي مصباح يزدي ;
پی نوشت ها:
1) وسايل الشيعه ، ج 11، ص 16، روايت 1
2) سنن النبي ، علامه محمد حسين طباطبايي ، ص 41،روايت 52
3) درآمدي بر مباني آثار و انديشه هاي امام خميني ، عباس ايزدپناه ، ص 67