اهميت و جايگاه قرض الحسنه و تفاوت آن با صدقه چیست؟

پرسش:
 با توجه به آيه 245 سوره بقره، اهميت و جايگاه قرض الحسنه و تفاوت آن با صدقه را بنويسيد.
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
 خداوند متعال مى فرمايد: (مَن ذَا الَّذى يُقرِضُ اللّهَ قَرضـًا حَسَنـًا فَيُضاعِفَهُ لَهُ اَضعافـًا كَثيرَةً و اللّهُ يَقبِضُ و يَبصُـطُ و اِلَيهِ تُرجَعون؛[1]كيست آن كس كه به [بندگان[خدا وام نيكويى دهد تا[خدا] آن را براى او چند برابر بيفزايد؟ و خداست كه [در معيشت بندگان] تنگى و گشايش پديد مى آورد؛ و به سوى او باز گردانده مى شويد.)
منظور از «قرض الحسنه» در آيه مذكور، دادن وام و انفاق كردن و ...به برادر دينى مى باشد. برخى مفسران براى حسنه شدن قرض مواردى را بيان كرده اند، از جمله:
1. قرض الحسنه از مال حلال و سالم باشد.
2. بى منت، بى ريا و همراه با عشق و ايثار پرداخت شود.
3. براى مصرف ضرورى باشد.
4. سريع پرداخت شود.
5. قرض دهنده، خداوند متعال را بر اين توفيق شكرگزار باشد.
و ...[2]
قرض الحسنه با صدقه چند تفاوت دارد:
1. در قرض الحسنه، انسان مالى را كه به ديگرى مى دهد، دوباره، پس از مدتى پس مى گيرد و بر قرض گيرنده نيز واجب است در وقت معين مال قرض گرفته شده را به صاحبش برگرداند، ولى در صدقه چنين نيست، يعنى چيزى كه صدقه داده شد، چنين نيست كه دوباره به دست صاحبش برگردد، بلكه چون اين مال بخشش بدون عوض است، بر صدقه گيرنده نيز لازم نيست صدقه را برگرداند و يا در عوض آن كارى انجام دهد.
2. در ثواب نيز اين دو با هم تفاوت دارند، زيرا ثواب صدقه نزد خداوند متعال ده برابر است، ولى پاداش قرض الحسنه هجده برابر مى باشد. در روايتى از امام صادق(عليه السلام)چنين مى خوانيم: «بر در بهشت نوشته شده است كه پاداش صدقه ده برابر، ولى پاداش قرض دادن، هجده برابر است.»[3]
3. قرض الحسنه، نسبت به صدقه، از جايگاه بالاترى برخوردار است، بعضى از جهت هاى امتياز قرض الحسنه عبارت است از:
الف) در قرض الحسنه، مال به دست كسى مى رسد كه به آن نياز دارد، زيرا انسان بى نياز قرض نمى گيرد، برخلاف صدقه كه ممكن است به دست انسان بى نياز بيفتد. امام صادق(عليه السلام) در اين باره مى فرمايد: «پاداش قرض از اين رو از پاداش صدقه بيش تر است كه قرض گيرنده جز از روى نياز قرض نمى گيرد، ولى صدقه گيرنده گاهى با اين كه نياز ندارد، صدقه مى گيرد.»[4]
ب) در قرض الحسنه، عزّت نفس قرض گيرنده از بين نمى رود، ولى صدقه گيرنده، با گرفتن صدقه، رفته رفته، عزت نفس خود را از دست مى دهد و نفس او به پستى مى گرايد.
ج) قرض الحسنه، سبب مى شود كه شخص قرض گيرنده به تلاش و فعاليت وادار شود تا بتواند قرض خود را ادا كند، كه اين خود باعث رونق اقتصادى و شكوفايى خلاقيت ها و استعدادها مى شود، ولى در صدقه گيرنده ـ از آنجا كه انگيزه اى براى ردّ مال ندارد ـ چنين تلاشى مشاهده نمى شود. البته اين موارد و موارد ديگر، تنها امتياز قرض الحسنه را در شرايط مساوى اثبات مى كند و گرنه گاهى اوقات، رفع معضلات اجتماعى، در انفاق و صدقات منحصر است.

[1]. بقره/245.
[2]. ر.ك: مجمع البيان، طبرسى، ج 9، ص 390.
[3]. وسائل الشيعه، شيخ حرّ عاملى، ج 16، ص 318.
[4]. همان.