تعریف وسوسه و آثار اجتماعی مترتب بر آن چیست؟

پرسش:

می خواستم بدانم که اصلا تعریف وسوسه چیست؟ و آثار اجتماعی آن و تاکید در مورد آن در احادیث و روایات تا چه حد است.

پاسخ:

با سلا و تشکر از حسن اعتماد جنابعالی

وِسواس (به کسر واو) و وَسوسه (به فتح آن) هر دو مصدرند، به معنای اندیشه بد، هر بدی که به قلب خطور کند، آنچه شیطان در دل افکند و به کار بد برانگیزد، حدیث نفس، در خفا کسی را به کاری خواندن.

وسواس گاهی در نجاست و طهارت است که در روایات به شدت از آن نهی شده است.

ابو بصیر گوید که به امام صادق(ع) عرض کردم: بسا در سفر به گودال آبی می‌رسیم که آب باران در آن گرد آمده و کنار آبادی قرار دارد که مدفوع در آن دیده می‌شود و کودکان در آن ادرار می‌کنند... فرمود: اگر چیزی (از پاکی و ناپاکی) به دلت راه یافت، چیزی مکن و با دست خود اشاره کرد که روی آب را پس بزن و از آن وضو بساز، زیرا در دین تنگنا نیست و خداوند می‌فرماید: «ما جعل علیکم فی الدین من حرج؛ در امر دین هیچ گونه سختگیری وجود ندارد».

عبدالله بن سنان گوید: نزد امام صادق درباره شخصی سخن گفتم که خردمند و عاقل است، ولی در وضو و نماز دچار وسواس می‌باشد، فرمود: «کسی که شیطان را اطاعت می‌کند، چگونه می‌توان وی را عاقل خواند؟» گفتم: چگونه شیطان را اطاعت می‌کند؟ فرمود: «از او بپرس گرفتاری که دارد، از کجاست؟ خواهد گفت: کار شیطان است».

روایات بسیاری در نکوهش و نهی از وسواس وارد شده است. گاهی هم وسواس در عقیده پیدا می‌شود که امیر المؤمنین(ع) فرمود: «چون کسی به وسوسه شیطان (در عقیده) دچار گردد، به خدا پناه برد و بگوید: «آمنتُ بالله وبرسوله مخلصاً له الدین؛ به خدا و رسولش ایمان دارم و دینم خالص از آن خدا است».(1)
بنابراین از نظر شرع وسوسه یک عمل شیطانی است و باید از آن دوری شود. افزون بر این که این عمل مایه تردید و دودلی شده و انسان را از انجام بسیاری از امور مفید باز می‌دارد. بررسی زیان‌های فردی و اجتماعی این بیماری اخلاقی در حد یک کتاب است و در پاسخ نامه نمی‌گنجد.

1ـ معارف و معاریف، ج 10، ص 350.