حلم به چه معنا است؟

پرسش:

حلم به چه معنا است؟

پاسخ:

سلام بر دلهای پر مهر شما مهربانان

حلم به معناي بردباري است و يكى از صفات پسنديده و از فضايل اخلاقى محسوب مى شود. در تفسير و تعريف حلم امام حسن (ع) مي فرمايد: حلم همان فرو بردن خشم و تسلّط بر نفس است.(1)
صفت حلم بايد با صبر و وقار همراه و ملازم باشد. به شخصى كه صفت حلم و بردبارى دارد حليم مى گويند. پيامبر(ص) فرمود: "كاد الحليم ان يكون نبيّاً؛(2) انسان حليم به نبوّت و پيامبرى نزديك است".
صفت حلم گرچه براى همه زيبا است امّا در مواردى حلم بسيار لازم است:
1ـ در علما و دانشمندان صفت حلم بسيار زيبا است. امام علي(ع) فرمود: "كمال العلم الحلم و كمال الحلم كثرة الاحتمال و الكظم؛(3) حلم براى علم زيبندگى مى آورد و كمال حلم در صبر و فرو خوردن خشم است". باز فرمود: "الحلم زينة العلم؛(4) حلم زينت علم است".
2ـ براى كسى كه قدرت بر انتقام دارد:
اميرالمؤمنين (ع) فرمود: "ليس الحليم من عجز فهجم و اذا قدر انتقم انّما الحيم من اذا قدر عفا و كان الحلم غالباً على امره؛(5) حليم كسى است كه وقتى قادر بر انتقام گرفتن است بر خود مسلط باشد و انتقام نگيرد".
حال اگر كسى بردبار و حليم نباشد، بلكه عجول و بداخلاق و تند و بد زبان باشد اگر بتواند با اصرار و فشار اين صفت را بر خود تحميل كند، مخصوصاً در مواردى كه غضبناك مى شود خود را كنترل كند و به تعبير ديگر حلم را بر خود تحميل كند كم كم داراى صفت حلم مى شود، اين گونه افراد كه حليم نيستند، ولى با زور و فشار حلم را بر خود تحميل مى كند و كم كم صفت حلم در آنان ايجاد مى شود و براى آنان حلم و بردباري عادى مى شود، لذا آن حضرت فرمود: "اگر حليم نيستى خود را به حلم وادار كن؛ زيرا كسى كه خود را شبيه به قومي كند كم كم مانند آنان مى شود".(6)
امام صادق(ع) نيز فرمود: "اذا لم تكن حليماً فتحلّم؛ اگر حليم نيستى خود را به حلم داشتن بزن و حليم جلوه گر كن".(7)
علم غير از حلم است . علم از طريق تحصيل و كسب معرفت وفراگيري از استاد به دست مي آيد ولي سرچشمه حلم  تسلط بر  نفس و بلندي همت و ايمان به خدا و علم و آگاهي مي باشد. (8) حلم به معناي صبر و بردباري است و اين يك حالت نفساني و عملي است و با علم و آگاهي تفاوت دارد.

1. محمدى رى شهري، ميزان الحكمه، عنوان 944.
2. همان، عنوان 941.
3. همان، عنوان 944.
4. همان،‌ عنوان 945.
5. همان، عنوان 944.
6. همان، عنوان 940.
7. كافي ج2 ص 112
8. مكارم شيرازي  - اخلاف در قرآن ج3 ص407.