به غیر دلیل قرآنی چه دلیلی بر عالم برزخ وجوددارد؟

پرسش:
به غیر دلیل قرآنی چه دلیلی بر عالم برزخ وجوددارد؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
در احاديث اسلامي به طور بسيار گسترده اي درباره عالم برزخ و ويژگيهاي آن سخن به ميان آمده است، اين روايات به قدري زياد است که مرحوم خواجه طوسي در تجريد العقائد ادعاي تواتر آنها را کرده است، آنجا که مي گويد «وَعَذابُ الْقَبْرِ واقِعٌ بِالإمْکانِ وَتَواتَرَ الْسَمْعُ بِوُقُوعِهِ». [عذاب قبر واقعيت دارد، چرا که عقلا ممکن است، و روايات متواتر نيز از وقوع آن خبر مي دهد.](1)
در اينجا به نمونه هاي روشني از اين روايات اشاره مي کنيم
1 ـ در حديثي آمده است «اَلْقَبْرُ أمّا رَوْضَةٌ مِنْ رِياضِ الْجَنَّةِ اَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ الْنِيرانِ» [قبر باغي از باغهاي بهشت يا حفره اي از حفره هاي دوزخ است]. (2).
2 ـ در روايت معروفي از پيغمبر اکرم(ص) مي خوانيم هنگامي که اجساد کشتگان مشرکان مکّه را در جنگ بدر در چاهي ريختند در کنار چاه ايستاد واين جلمه ها را فرمود
«يا اَهْلَ القَليبِ هَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ رَبُکُمْ حَقاً؟ فَإني وَجَدْتُ ما وَعَدَني رَبِّي حَقاً؟ قالُوا يا رَسُولَ الله! هَلْ يَسْمَعُونَ؟ قالَ ما أنْتُمْ بَأَسْمَعَ لِما أَقُوْلُ مِنْهُمْ وَلکِنَّ الْيَوْمَ لا يَجِيبُونَ!»
[اي اهل چاه! آيا آنچه را که پروردگارتان به شما وعده داده بود حق يافتيد؟ من که وعده پروردگارم را (در مورد پيروزي) حق يافتم!
گروهي عرض کردند اي رسول خدا آيا آنها مي شنوند؟، فرمود شما نسبت به آنچه من مي گويم از آنها شنواتر نيستيد، ولي آنها امروز پاسخ نمي دهند! (3).
اين احاديث نه تنها دلالت بر وجود عالم برزخ و نوعي حيات براي انسان بعد از مرگ جسماني دارد، بلکه دليل بر اين است که آنها نوعي ارتباط با اين جهان نيز دارند، و حداقل بعضي از سخنان را مي شنوند.
3 ـ در نهج البلاغه از اميرمؤمنان علي(ع) مي خوانيم هنگام مراجعت از جنگ صفين در کنار قبرستاني که پشت دروازه کوفه بود ايستاد و با اين کلمات با ارواح مردگان سخن گفت:
«اَنْتُمْ لَنا فَرَطٌ سابِقٌ، وَنَحْنُ لَکُمْ تَبَعٌ لاحِقُ، اَمَّا الدُورُ فقد سُکِنَتْ، وَاَمَّا الْاَزْواجُ فَقَدْ نُکُحَتْ، وَاَمّا الْاَمْوالُ فَقَدْ قُسِمَتْ، هذا خَبَرُ ما عِنْدَنا فَما خَبَرُ ماعِنْدَکُمْ؟» [شما بر ما پيشقدم شديد، و ما نيز به شما ملحق خواهيم شد، خانه هايتان را ديگران ساکن شدند! همسرانتان به ازدواج ديگران درآمدند! واموالتان تقسيم شد! اينها خبرهائي است که نزد ما است نزد شما چه خبر؟]
سپس رو به ياران کرد و فرمود «اَما لَوْ اُذِنَ لَهُمْ في الْکَلامِ لاَخْبَرُوکُمْ اَنَّ خَيْرَ الزّادِ التَّقْوي» [آگاه باشيد اگر به آنها اجازه سخن گفتن داده شود به شما خبر مي دهند که بهترين زاد و توشه در سفر آخرت پرهيزگاري است] (4).
اين حديث نيز گواه بر آن است که علاوه بر اينکه عالم برزخ براي ارواح مردگان واقعيت دارد، نوعي ارتباط با اين جهان نيز دارند.
برای اثبات عالم برزخ نیاز نیست که کسی مرده باشد و دوباره به این دنیا برگردد زیرا آیات و روایات به خوبی عالم برزخ را اثبات می کنند، واز سوی دیگر عالم برزخ براى انتقال آدمى از دنيا به قيامت، نوعى آمادگى ايجاد مى‏كند، مانند اين كه اگر كسى بخواهد با آب بسیار سرد دوش بگيرد، به یكباره برايش مشكل است، بلكه كم كم بدنش را با آب سرد خيس مى‏كند، تا آمادگى ايجاد شود.
انتقال از محيطى به محيط ديگر كه از هر نظر با آن متفاوت است، در صورتى قابل تحمل خواهد بود كه مرحله ميانه‏اى وجود داشته باشد. مرحله‏اى كه بعضى از ويژگى‏هاى مرحله اول و پاره‏اى از ويژگى‏هاى مرحله دوم در آن جمع باشد.
انسان تا دوران تكامل برزخ را سپري نكند، ورود به عالم ديگر براي او ميسّر نمي شود. آدمي براي رسيدن به بهشت و جهنم ابدي بايد شرايط برزخي را بگذراند تا در سايه تكامل ذاتي و جوهري، جسم و روح مناسب با ابديت را به دست آورد.
بنابراين بايد ميان دنيا و آخرت، برزخي باشد و ارواح پس از جدا شدن بدن هاي مادي عنصري به برزخ منتقل گردند و در آن جا بمانند و پس از پايان دنيا و آغاز قيامت، با هم محشور شوند، زيرا ممكن نيست هر انساني براي خود قيامتي جداگانه داشته باشد، زيرا قيامت بعد از فناي دنيا و تبديل زمين و آسمان به زمين و آسمان ديگر است.(5)
هم چنین با توجه به اینکه مرگ پایان زندگی مادی و جسمانی است ، روح انسان همچنان زنده است ؛زیرا روح ، حقیقتی فرامادی است و جاودانه است ؛ بنابراین پس از مرگ ، نیاز به وجود عالمی است که حیات مادی ندارد و این همان عالم برزخ است که تا زمان وقوع قیامت است.
اما آخرت و قیامت ، عالمي است كه همه انسان ها از اولين تا آخرين در آن جمع مي شوند. تا زماني كه انسان روي كره خاكي زندگي مي كند و نظام مادي پا برجا است، عالم آخرت پا برجا نمي شود، پس بايد كساني كه زودتر از برپايي قيامت از دنيا مي روند، در عالم متوسط زندگي كنند. آخرت زماني است كه تمام نظام مادي عالم برچيده مي شود و به طور كلّي بشر پاي به عرصه ديگري از حيات مي گذارد.
از نظر فلسفي نيز ثابت شده است كه عالم هستي از يك ديدگاه كلي، به سه عالم: مادي، مثال و تجرد تقسيم مي شود. هر يك از اين عوالم داراي احكام، قوانين و سنن مختص به خود است.
عالم دنيا و آخرت دو عالم از هستي اند كه هر يك داراي آثار ويژة خود مي باشند، به همين جهت بر اساس آيات و روايات براي ورود روح و بدن به عالم قيامت، نياز به تحوّل اساسي است تا روح و بدن قابليت پذيرش احكام و قوانين قيامت را بيابند. بدن مادي در دنيا با يك حادثه از بين مي رود، ولي در قيامت، بر اثر تحوّلات اساسي كه در بدن ايجاد مي شود، به صورتي مي گردد كه در عين حال كه سوزش و ناراحتي شديد دارد، اما بدن از بين نمي رود. اگر اين تحولات، نسبت به بدن مادي ايجاد نشود، بدن با صفات كنوني نمي تواند احكام و سنن قيامت را تاب بياورد.
پی نوشت ها:
1) کشف المراد طبع جامعه مدرسین ص424
2) صحيح ترمذي جلد 4 کتاب صفة القيامة باب 26 حديث 2460
3) کنز العمال 10/377 حديث 29876
4) نهج البلاغه کلمات قصار کلمه 130
5)  پيام قرآن، ج 5، ص 475.