چگونه فرزندان را به مقتضای زمان تربیت کنیم؟

پرسش:

آياگفته یکی از امامان (فرزندان‌تان را بر حسب اوضاع زمان خود پرورش دهید) تغییرات ظاهری را که در جوانان به وجود آمده است، توجیه نمی‌کند؟

پاسخ:

با سلام و اهدای امید و آرزوی موفقیت برای شما دوست عزیز

بین «هدف» و «روش» تفاوت وجود دارد.
هدف، مقصدی است که شناخت صحیح آن باعث شکل‌گیری «انگیزه» می‌شود. «انگیزه»، انسان را به تلاش وامی‌دارد، تا با سازمان دادن «روش‌ها و رفتاری» متناسب با شرایط زمان، و دگرگونی‌های فکری، فرهنگی، هنری و اقتصادی ...، به «هدف» نایل گردد.
روش تربیت صحیح از نظر اسلام، فراهم ساختن زمینه‌های مناسب برای شکوفایی استعدادهای ذاتی و فطری، و سوق دادن آن به سمت کمال‌گرایی، عقل‌گرایی، حقیقت‌خواهی و عزّتمداری است و «هدف» از تربیت، نیل به کمال مطلق و نزدیکی به خداوند است.
آن چه که تغییر می‌کند، روش‌ها، رفتارها و راه‌های تربیت و ادب آموزی است،‌نه هدف.
حضرت علی(ع) فرمود: «لا تقسروا أولادکم علی آدابکم فإنّهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم(1)؛ فرزندان‌تان را به فرهنگ و آدابی که خود تربیت یافته‌اید، مجبور نسازید، چرا که آنان پدیده‌هایی هستند که به زمانی غیر از زمان شما تعلق دارند». این فرمایش به اصل تغییر «روش‌ها و راه‌های ادب‌آموزی و تربیت بر می‌گردد، نه هدف آن».
از نگاه اسلام با هر چه که قدیمی و سنت تلقی می‌شود، نباید مبارزه کرد و آن را از بین برد، نیز هر چه که نو و متجدد شد، نباید پذیرفت، زیرا زمان همان طور که پیشروی و تکامل دارد، فساد و انحراف هم دارد. باید با پیشرفت زمان پیشروی کرد و با فساد و انحراف زمان مبارزه کرد.(2)
به تغییرات ظاهری که در نسل نو پدید می‌آید، نیز باید از همین زاویه نگریست.اگر قالب‌ها و قیافه‌های ظاهری که با تغییر نیازها، امکانات،‌فرهنگ‌ها و آداب، پدید می‌آید، با کمال گرایی،‌عقلانیت و عزّتمداری و دین‌داری منافات نداشت و افراد را به سوی فساد اخلاقی و  انحراف از هدف و حقیقت خواهی نکشاند، اشکالی ندارد، یعنی تا جایی که تغییر در «روش» باشد، اشکال ندارد، اما اگر تغییر در «هدف» و مسیر کمال انسانی و احکام اسلام باشد،‌ناپسند است.
هم‌چنین اگر در راستای خواسته‌های دشمنان اسلام و مسلمانان و استکبار جهانی باشد، بدیهی است که دشمنان «هدف» را نشانه گرفته‌اند و درصدد تحقق نیافتن هدف هستند.
هم‌چنین تغییرات ظاهری اگر براساس مقتضیات زمان باشد و به صورت عرف درآمده باشد، قابل قبول است و هیچ‌گونه مخالفتی با ارزش‌ها ندارد. اگر بیانگر الگو‌برداری از فرهنگ بیگانه و غرب‌زدگی و همانند‌سازی با کفار باشد، با عزت و خودباوری مسلمان، مخالفت دارد و بار منفی پیدا می‌کند.

1. ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه،‌ج20، قصار 102.
2. شهید مطهری، مجموعة آثار، ج19، ص 104.