روشهای تشویق کودک به نماز خواندن چیست؟

پرسش:

در مورد آموزش نماز به كودكان و وادار كردن کودکان به نماز چه کاری صحیح می باشد؟ لطفا چند كتاب در این باره معرفي كنيد؟

پاسخ:

با سلام خدمت شما دوست دلسوز و مشتاق
دلسوزی و رسیدگی به تربیت و مسایل معنوی کودکان، باعث رضایت الهی و شایسته تقدیر و تحسین است.

از نظر اسلام، به ویژه براساس سیره و رهنمودهای معصومان (ع)، آموزش مفاهیم دینی از هنگام تولد شروع می شود و آموزش در دوره کودکی پایه و اساس در دوره های دیگر است. (1) از طرفی، آموزش مفاهیم دینی به کودکان گرچه امری بسیار مقدس و والا است، اما موفقیت در آن، در گرو آگاهی و شناخت اصول و روش های آموزشی متناسب با آن است. به فرموده امام امیرالمؤمنین (ع) هیچ حرکتی نیست. مگر این که انسان در به انجام رساندن آن نیاز به شناخت و آگاهی دارد: «ما مِن حَرَکة اِلاَّ وَ اَنتَ مُحتاجٌ فیها الی مَعرِفَه. » (2)

باید پیش از اینکه بچه ها به سن تکلیف برسند، آن ها را برای این امور آماده کنیم، یعنی فضای خانه باید ملکوتی باشد، نه اینکه به کودک 5 ساله بگوئیم باید نماز بخواند، بلکه همین که پدر و مادرش را می بیند که نماز می خوانند و سایر فرایض دینی را هم رعایت می کنند؛ کار بسیار مهمی صورت گرفته است.

مبادا به کودک مان بگوئیم نماز بخوان، ولی خودمان کارهایی را که نباید انجام بدهیم، مرتکب شویم و خوشحال و راضی باشیم که نماز می خوانیم، این روش درست نیست. پسر چند ساله ای که انجام فرایض هنوز بر او واجب نشده، ممکن است که یک روز نمازش را بخواند و یک روز نخواند، در ابتدا اشکالی ندارد.

همین که تشویق و ترغیب شود و این نکته را درک کند که اگر خدا به من گفته نماز بخوانم، برای این است که به او نزدیک شوم و تقرب پیدا کنم، با او همنشین شده و از او مدد بگیرم. بنابر این نماز می خواند. ولی زور و تهدید روش هایی نیست که نتیجه بخش باشد.

مطالبی را در قالب نکات خدمتتان تقدیم می داریم:
1. اصول آموزش مفاهیم دینی به کودکان: (أصل سهولت، أصل تدریج، أصل مداومت و استمرار، أصل آگاهی بخشی. )
2. روش های آموزش مفاهیم دینی: (روش استفاده از مثال، روش قصّه گویی، روش یادآوری نعمت های الهی و روش نمایشی. )

بنابراین، آنچه باید بدان توجه داشت این است که درک و برداشت کودک از مفاهیم دینی با بزرگسالان یکسان نیست؛ آنان در حد ظرفیت ذهنی خود مطالب دینی را می فهمند و برآن اساس، جهان بینی خود را می سازند. چنانچه پیامبران موظف بودند با هرکس مطابق درک و فهم او صحبت کنند.

اگر آموزش مفاهیم دینی برای کودکان به گونه ای حساب شده صورت نگیرد، نه تنها از تأثیرات سازنده ای برخوردار نمی گردد، بلکه می تواند پیامدهای زیانباری به دنبال داشته باشد.
3. کودک از رفتار و کردار پدر و مادر و بزرگ تر ها الگو بر می دارد. افرادی که درون منزل به امور تعبدی و دینی پایبندند، معمولاً دارای فرزندانی چنین خواهند شد. تربیت فرزند به تکرار نصایح و سماجت در موعظه نیست. هیچ چیز به اندازة عمل کارساز نیست. پس باید علت بسیاری از ناهنجاری هایی را که در وجود فرزندان مان است، از رفتار و اعمال خود بدانیم. اگر پدر می خواهد فرزندش نماز اوّل وقت را غنیمت بشمرد، نیازی ندارد به این که او را با زور و تهدید وادار به این کار کند. اصلا در این مورد به حرف و موعظه نیازی نیست و بدون آن که چیزی بگوید، خود باید برخیزد و با اعتقاد بر این کار عبادت کند تا ثمره اش را در وجود فرزند ببیند.

نکات پایانی که شما را در رسیدن به تربیت دینی کودکان یاری می کند:
1. از تحمیل مسایل دینی (خصوصا خواندن نماز) به کودکان پرهیز کنید؛ زیرا انسان از هر چه که بر او تحمیل شود انزجار دارد و اگر در کوتاه مدت انزجار خود را نشان ندهند، در دراز مدت نشان خواهند داد.
2. به مناسبت های خاص و آن هم خیلی محدود، از مسایل دینی و آیات جذابی مثل آیات مربوط به طبیعت و حیوانات و قصه های متناسب با آن ها استفاده کنید تا قلب او جذب مسایل دینی و نماز شود.
3. از کتاب های جذاب و مصوری که در بارۀ معارف دینی و داستان های نماز تهیه شده استفاده کنید.
4. برای آموزش مسایل دینی، بخش هایی از معارفی را که ساده تر و جذاب تر است به او ارایه کنید و سپس تشویق نمایید.
5. او را به جلسات مذهبی متناسب با سن و مورد علاقه شان ببرید؛ جلساتی که متعادل باشند، به محتوای معارف و نماز توجه بیشتری داشته باشند، فشار نیاورند، طولانی و خسته کننده نباشند و اساتید دانا و مهربانی داشته باشند.
6. خودتان اهل انس با نماز، مسایل دینی و قرآن باشید و سعی کنید کودکان را نسبت به مسایل دینی دلگرم کنید؛ این را بدانید که محبت شما، تأثیر شگرفی در روحیه دینداری کودکان خواهد گذاشت.
7. موقعی که خودتان می خواهید نماز بخوانید، با مهربانی او را هم همراه خود کنید.

نتیجه گیری: به صورت کلی در مسایل تربیتی برخورد شما با وي بايد ارزاني كننده محبت؛ در بردارنده عشق و گوش به فرمان بودن و خدمت كردن و دلدادن و حريم قائل شدن باشد. از هر برخورد مستقيمي كه نتيجه اي غير از اين داشته باشد، دوري كنيد. تحميل، فطرت خداداد کودک و نوجوان را منحرف مي سازد و او را از خواندن نماز منصرف مي کند.

منابعی برای مطالعه بیشتر:
1. تربیت فرزند (سیره تربیتی پیامبر (ص) و اهل بیت)، نویسنده، سید علی حسینی زاده.
2. گامی در مسیر تربیت اسلامی کودک، نویسنده رجبعلی مظلومی، نشر آفاق.
3. کودک در مکتب اهل بیت، نوشته مرحوم محمد تقی فلسفی.
4. تربیت کودک در جهان امروز؛ بهشتی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
5. راهنمای پدران و مادران و شیوه های برخورد با کودکان، سادات، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

1. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 1، باب 7، روایت 13، ص224. دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
2. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 74، باب 11 فی وصیته لکمیل بن زیاد النخعی، ص 267.