آيه 18 سوره فتح و حقّانيت خلفاى سه گانه

پرسش:
 با توجّه به آيه 18 سوره فتح كه در آن خدا از شركت كنندگان در بيعت رضوان اعلام خشنودى مى كند، آيا اين آيه مى تواند دليل حقّانيت خلفاى سه گانه ـ كه در بيعت حضور داشتند ـ باشد؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 با دقّت در نكات زير روشن خواهد شد كه بيعت رضوان نمى تواند دليلى بر حقّانيت خلفا باشد؛
1. در زمان بيعت، عثمان در مكّه بود؛ پس وى را نمى توانيم از بيعت كنندگان بدانيم.
2. عمر، پيش از بيعت، از فرمان پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) سرپيچى كرد و حاضر نشد به عنوان نماينده آن حضرت، نزد كفار قريش برود. پس از بيعت و پس از صلح پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) هم به رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)اعتراض كرد و به آن حضرت توهين كرد؛ چنان كه اهل سنّت مشروح سخنان وى را نقل كرده و از قول او آورده اند: «من از ترس سخنانى كه آن روز به پيغمبر گفتم، هميشه روزه مى گيرم و صدقه مى دهم و ...»[1]
3. آيه 18 سوره فتح، اعلام رضايت الهى نسبت به مؤمنانى است كه در بيعت رضوان شركت داشتند و به يقين نمى توان اين رضايت عمومى را شامل حال منافقانى ـ هم چون عبدالله بن ابى ـ كه در آن جا حضور داشتند نيز دانست. پس صرف حضور در بيعت رضوان، به تنهايى، خوب بودن و به ويژه عاقبت به خيرى كسى را ثابت نمى كند.
4. گرچه خدا در آيه 18 سوره فتح از بيعت كنندگان در بيعت رضوان اعلام رضايت مى كند، امّا بر اساس آيه 10 همان سوره، عهد بستن با رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) تا زمانى ارزش دارد كه فرد بيعت كننده، به پيمان خود وفادار بماند و پيمان شكنى نكند. در اين آيه مى خوانيم: (اِنَّ الَّذينَ يُبايِعُونَكَ اِنَّما يُبايِعونَ اللّهَ يَدُ اللّهِ فَوقَ اَيديهِم فَمَن نَكَثَ فَاِنَّما يَنكُثُ عَلى نَفسِهِ ومَن اَوفى بِما عاهَدَ عَلَيهُ اللّهَ فَسَيُؤتيهِ اَجرًا عَظيمـا؛ كسانى كه با تو بيعت مى كنند (در حقيقت) تنها با خدا بيعت مى نمايند، و دست خدا بالاى دست آنهاست؛ پس هر كس پيمان شكنى كند، تنها به زيان خود پيمان شكسته است؛ و آن كس كه نسبت به عهدى كه با خدا بسته وفا كند، به زودى پاداش عظيمى به او خواهد داد.)
بنابراين رضايت الهى مذكور در آيه 18، شامل حال پيمان شكنان و آنان كه در عمل، به پيمان خود وفا نكردند، نخواهد شد.[2]
5. با توجّه به اين كه برخى از صحابه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) حق جانشينى امام على(عليه السلام)را غصب كردند و به دستورهاى روشن رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) در اين زمينه پشت پا زدند، و با توجه به اين كه آنان حضرت فاطمه(عليها السلام) را آزار دادند و پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)هم فرمود: «هر كه فاطمه را بيازارد مرا آزار داده است» و آيه 57 سوره احزاب آزاردهندگان پيامبر را لعنت مى كند و آنان را به عذابى خفت آور وعده مى دهد، آيا باز هم مى توان پذيرفت كه رضايت ياد شده در آيه 18 سوره فتح شامل حال آنان مى شود.[3]
6. اگر بپذيريم كه صحابه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم)همه مؤمن بوده اند، باز هم به صرف اين كه در آيه 18 سوره فتح، به شكل عمومى از مؤمنان ستايش شده، نمى توان آن را دليل
حقانيت آنان دانست؛ زيرا يكى از اصول مسلّم اسلام ـ كه قرآن نيز بر آن تأكيد كرده است ـ اصل «حبط عمل» است. يعنى برخى كارهاى ناپسند باعث نابودى كارهاى نيك آدمى مى گردد.[4] با توجّه به اين كه پس از رحلت رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)خلفاى سه گانه، بسيارى از فرمان هاى پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) را ناديده گرفتند و دخترش را آزردند و احاديث رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)را آتش زدند و برخى ياران با ايمان حضرت را تبعيد كردند و بى عدالتى را در جامعه اسلامى، رايج ساختند، اگر در گذشته كارهاى خوبى هم كرده بودند، با كارهايى كه پس از آن انجام دادند، كارهاى نيك خود را در فتح مكّه نابود كردند.

[1]. اجتهاد در مقابل نص، سيد عبد الحسين شرف الدين، ترجمه على دوانى، ص 188 ـ 191، نشر كتابخانه بزرگ اسلامى.
[2]. ر.ك: تفسير التحرير و التنوير، ابن عاشور، ج 26، ص 157 ـ 160 ؛ تفسير الميزان، علاّمه طباطبايى، ج 18، ص 292، انتشارات اسلامى.
[3]. براى آگاهى بيش تر رجوع كنيد به كتاب «المراجعات» نوشته مرحوم شرف الدين و كتاب «شب هاى پيشاور» نوشته سلطان الواعظين شيرازى.
[4]. ر.ك: مائده/5 ؛ انعام/86 ؛ بقره/217 ؛ اعراف/147 ؛ زمر/65 ؛ و ... .