علت اختلاف نظر در فتاوای مراجع چیست؟

به گزارش سرویس فرهنگی جهان نیوز، حجت الاسلام و المسلمین ابولقاسم علیدوست عضو جامعه مدرسین عصر پنج شنبه در برنامه فقه پویا که به بررسی علل اختلاف نظر در صدور فتاوا در میان علما ختصاص داشت، با اشاره به چیسیتی‌شناسی فتوا ابراز کرد: برای بررسی این موضوع باید به چیستی فقه و نهاد فقه است.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: فقه دانشی است که عهده دار کشف شریعت است. فقه دانشی است که شریعت را کشف می کند و در اختیار مکلفان می گذارد. چرا که مکلفان مستقیما با شریعت خداوند ارتباط ندارند. میان شریعت به معنای دستورالعمل ها و احکام، و مکلفان دانشی واسطه است. به همین دلیل فقه می شود کاشف و شریعت می شود مکشوف.
وی ادامه داد: فقیه کسی است که با اطلاع و تخصصی که در فقه دارد شریعت را برای مکلفان کشف می کند. لذا فقیه کاشف شریعت است. البته امکان دارد در صدور فتوا خطایی هم صورت بگیرد لکن در صورتی که انضباط فقهی را رعایت کند اشتباه او هم موجب عذر هست و مکلف هم اگر عمل کند باعث عقوبت نمی شود و حجت هم می باشد.
حجت الاسلام علیدوست با بیان اینکه به این نتیجه می رسیم که فقیه قانون گذار نیست گفت: اینطور نیست که فقیه آنچه که به ذهنش خوب آید مسئله ای خواهد بود که باید دیگران به آن عمل کنند، بلکه باید قوانین الهی را پیاده سازی کند. چرا که قانون گذار فقط خداوند است.
وی در ادامه تصریح کرد: البته اگر فقیهی مطلبی را بپسندد و باور داشته باشد و بر اساس اسنادی نباشد لذا این فتوا درست نخواهد بود. فتوا فرایند سیری هست، که فقیه در اسناد می کند. لذا فقیه باید برود به خدمت اسناد و شریعت را از دل اسناد بیرون بکشد و در طی فرآیندی که در اجتهاد کشیده می شود حکم را در بیاورد و در اختیار مکلفان قرار دهد.
این استاد حوزه در ادامه به تعریف فتوا پرداخت و ابراز داشت: فتوا نظر مجتهد در خصوص موضوعی ست پس از اینکه به اسناد معتبر مراجعه کرد و دلالت فقهی را در آن اسناد دید.
وی در پاسخ به این سئوال که چه چیزی به فتوا مشروعیت می دهد، گفت: جواب های مختلفی برای این پرسش وجود دارد. یکی از جواب هایی که مطرح است این است که اختلاف در فتوا را می توانیم برگردانیم به اختلاف در اسنادی که از آن فتوا را می گیریم و منابع فقه هست، و یا اختلاف در برداشت از اسنادی که منابع مان هست.
وی ادامه داد: در عالم تشیع، فقیه یا باید به قطع و یقین و علم برسد، یا به قطعی. منظور از قطعی آنچه که قطع آور نیست ولی سند پشتیبان آن قطع آور است. به عنوان مثال یکی از اسناد مورد مراجعه شیعه برای استخراج احکام قرآن است و شکی نیست که قرآن سندی قطعی از جهت صدور و بدون تحریف است.
وی افزود: ولی مسئله اینجاست که قرآن از نظر دلالت گاهی ممکن است دلالت قطعی و یا ظهوری باشد. ظهور دلالت یعنی آنچه که عرف از دلیل آن را می فهمد ولی احتمال خطا هم می دهد.به عنوان مثال ما در صحبت هایمان احتمال است که شوخی کنیم، یا جدی حرف بزنیم، یا غرض دیگری داشته باشیم. و لذا سند قرآن قطع است ولی دلالت آن قطعی ست.
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: سنت هم دیگر نهادی ست که برای سند فتاوا برای شیعه مطرح است. سنت یعنی گفتار، کردار و امضاء ۱۴ معصوم. یا همان فعل قول و تقریر معصوم است. سنت هم ممکن است قطع آور نباشد ولی قطعی ست. برای اینکه ما اسناد قطعی داریم که برخی از روایات موجود صد درصد مورد استناد است. اجماع و عقل نیز از دیگر منابع می باشد که قابل استناد برای فتاوا می باشد.
عضو جامعه مدرسین ادامه داد: همه داوری هایی که داریم و تصمیم هایی که می گیریم به قطع ما بر می گردد. بشر نمی تواند داوری داشته باشد مگر اینکه به قطع برگردد. و یا به یقینی که انسان در درون خود می یابد و حس می کند برگردد. به همین خاطر در بحث حجیت گزاره های عقلی در صدور نهایتا به این برمیگردیم که آن گزاره عقلی را انسان در درون خود می یابد.
وی افزود: به عنوان مثال وقتی در ساده ترین قضایا، مثلا می گوئیم من گرسنه هستم، من تشنه هستم، این داوری نشات گرفته از این است که ما این را در درون خود دریافت می کنیم. یافتن درون را اگر انکار کنیم که همان علم حضوری است تمام پایه های قضایا فرو می ریزد.
علیدوست ادامه داد: اینجا به دو گزاره می رسیم که تمام گزاره ها باید یقینی باشد و هر چه غیر یقینی است قابل اعتنا نیست. البته گاهی مستقیما یقینی ست و گاهی با واسطه یقینی ست. به عنوان مثال ببینید اگر پدری به فرزندش گفت فرزندم هر آنچه که مادرت بگوید حرف من است و گوش باید بکنی. پدر می رود مسافرت و مادر فرامینی می گوید، فرزند احتمال می دهد که فرمایش مادر با فرمایش پدر منافات داشته باشد، ولی چون پدر گفته گوش میدهد.
وی در ادامه به نقل از داستانی از امام صادق پرداخت و گفت: زمانی از خود امام صادق علیه السلام کلامی نقل می شود، و زمانی است که روایتی از ابوبصیر که امام صادق فرموده اند حرف ابوبصیر حرف من است می شنوم لذا یقین آور می شود برای مان.
حجت الاسلام علیدوست در پایان گفت: لذا یکی از علل اختلاف صدور فتاوا در میان علما شیعه را بررسی کردیم . ادامه بحث نیاز به تامل بیشتر دارد برای برنامه آینده.
گفتنی ست این برنامه هر هفته پنج شنبه ساعت ۱۴ و ۴۵ دقیقه برگزار می شود.