آداب خواب در اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم

نگاهی به برخی از آداب خواب در اسلام

خواب نقش مهمی در زندگی داشته و سلامت بیداری ما نیز تا حدود زیادی در گرو خواب خوب و کافی است. شاید اگر بدانیم که بدخوابی، بی خوابی و اختلالات خواب چه تأثیرات مهمی در زندگی ما دارد، این مقوله را جدی تر بگیریم شخصی که از سلامت جسمی برخوردار بوده و آداب خواب را رعایت کند هم خوب می خوابد و هم خواب های بد نمی بیند زیرا خواب های بد نیز غالبا از عوارض رعایت نکردن آداب خواب است.

تأثیر بدخوابی بر رفتار روزمره ما

محققان معتقدند بدخوابی به تدریج و بیشتر بدون آنکه ما متوجه شویم زندگی را بر ما تلخ می کند. در چنین حالتی شخص احساس ناخوشایندی داشته و در وضعیت نامتعادل به سر می برد.

چه بسا اوقات که علت بدخلقی ها و مشاجرات اتفاقی افراد در زندگی به بدخوابی شب گذشته آنها مربوط می شود ولی از علت آن غافلند. افرادی که خوب نمی خوابند عصبی، نگران، ناپایدار و مضطربند و در برابر هر فشاری از خود واکنش نشان می دهند.

در منابع دینی و سخنان پیشوایان معصوم(ع) مطالب مهم و ارزشمندی در مورد نحوه خوابیدن و آداب و نکاتی را که باید در هنگام خوابیدن رعایت کرد بیان شده است که در ذیل به برخی از مهم ترین آنها اشاره می کنیم.

برخی از مهم ترین آداب خواب:

1خوردن شام سبک

در پندار بسیاری از مردم، شام نخوردن موجب سلامتی و پرهیز از چاقی می شود در حالی که عکس آن صادق است. در سخنان پیشوایان دین، خوردن شام مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. از جمله امام صادق(ع) می فرماید: «اساس خرابی بدن نخوردن شام است(1)و در حدیث نبوی آمده است: «شام بخورید، هر چند یک خرمای خشک باشد زیرا نخوردن شام باعث پیری و سالخوردگی می شود(2)

بنابراین جمله معروف «صبحانه ات را تنها بخور، ناهارت را با دوستت و شامت را بده دشمنت» عبارت درستی نیست و شما بهتر است شام تان را هم با دوست تان میل کنید.

2. اعتدال در خوردن:

اگر زیاد غذا بخورید متابولیسم بدن سرعت می گیرد، سیستم هضم سخت تر می شود و در نتیجه موقع خواب، مرتب در رختخواب غلت می زنید(. )8پرخوری علاوه بر آنکه موجب بدخوابی می گردد، رویاهای پریشان را نیز بوجود می آورد. در حدیثی از حضرت علی(ع) نقل شده است که: «کسی که با شکم پر و سنگین بخوابد رویاهای غیر واقعی می بیند(». )4بنابراین زیاد خوردن و نخوردن هر دو دشمن سلامتی و خواب سالم هستند.2

8مسواک زدن

تمیزی دهان و دندان می تواند زمینه ساز خواب راحت تری گردد. شاید این حدیث نبوی که فرمودند: «مسواک زدن باعث حضور

فرشتگان می شود(». )5بی ارتباط با خواب راحت نباشد. زیرا خواب های پریشان کار شیاطین اند اما حضور فرشتگان موجب

اطمینان دل و بهره مندی از الطاف الهی می شود.

امام باقر(ع) با توجه به برکات مسواک می فرماید: «اگر مردم از فواید مسواک با خبر بودند، آن شب ها با خود به بستر می

بردند(».)6

4تخلیه مثانه قبل از خواب

حضرت علی(ع) در توصیه به فرزند بزرگوارش امام مجتبی(ع) چهار عمل را موجب بی نیاز شدن از طبیب و طبابت می داند که

رفتن به دستشویی قبل از خواب از جمله آن چهار عمل است(».)7

وجود مواد زائد و سموم در بدن می تواند موجب پریشانی خواب ها شود ضمن آنکه ممکن است خواب را قطع نموده و ما را مجبور

به تخلیه مثانه نماید که این خود عاملی برای بدخوابی محسوب می شود.

5وضو گرفتن

اگر شبی را با وضو بخوابید و اثر آن را در راحت خوابیدن تان تجربه کنید، شاید دیگر این کار را ترک نکنید. ثواب های زیادی که

برای وضوی قبل از خواب بیان شده خود نشانه تأثیر معنوی وضو در روح و روان فرد است که می تواند خوابی خوش را برای او به

دنبال داشته باشد در حدیث نبوی آمده است که: «هر کس شب را با وضو بخوابد گویا همه شب را به عبادت پرداخته است(».)1

نیز از امام صادق روایت است که: «هر کس شب را با وضو به بستر رود و بخوابد، در حالی می خوابد که بستر او مسجد و عبادتگاه

اوست(». )2از مضمون احادیث مربوطه برمی آید که با وضو خوابیدن همچون عبادت کردن در مسجد موجب ارتقای روح مؤمن و

بهره مندی بیشتر او از الطاف الهی می شود.

6پناه بردن به قرآن و اذکار سفارش شده

انس گرفتن با خدای بزرگ تنها راه نجات بندگان ضعیف از وسوسه، نگرانی، ترس و اضطراب و دیگر موانع راحت خوابیدن است

پناه بردن به دامان قرآن و اذکار متبرکه بهترین راه ایجاد انس و الفت با خداوند است.

وجود اذکار فراوان و سور مختلف قرآنی، برای شما این امکان را فراهم می کند که براساس سلیقه و میل باطنی خودتان یکی را

انتخاب نموده و از طریق آن پلی به سوی آسمان بسازید. از مشهورترین ذکرها برای آرامش یافتن در بستر سوره ناس و فلق و آیة

الکرسی است. از امام باقر(ع) روایت شده که «هر کس هنگام خواب دچار بیم و هراس می شود وقتی وارد بستر خود شد، سوره

ناس و فلق و آیة الکرسی را بخواند(».)11

7رعایت زمان خواب

شب به طور طبیعی بهترین موقعیت را برای خواب فراهم کرده است. هیچ خوابی جبران نخوابیدن در شب را نمی کند. طی

آزمایش هایی که در یک آزمایشگاه مجهز در آلمان بر روی خواب روزانه پرستاران شبکار صورت گرفت، مشخص شد که خواب روز3

و خواب شب تفاوت های مهمی با هم دارند. خواب روز گرچه خواب عمیقی هم باشد، همیشه شخص را ناخودآگاه به کمبود

استراحت مبتلا می سازد و تکرار ترک خواب شبانه، نوعی خستگی مزمن و مفرط را به وجود می آورد. حتی اگر تمام ویژگی های

شب را در محیط خواب مان در روز ایجاد کنیم باز هم خوابمان کیفیت خواب شب را نخواهد داشت(.)11

اغلب افراد عادت دارند در روز هم یکی دو ساعتی را بخوابند. این امکان برای بانوان خانه دار بیشتر فراهم است. اگر بخواهیم

بهترین زمان را برای خواب روز انتخاب کنیم، خواب قبل از ظهر یعنی حدود یکی دو ساعت قبل از اذان ظهر پسندیده و مطلوب

است که از آن به قیلوله تعبیر می شود.

چنانچه طبق برنامه عرضه شده از سوی دین مقدس اسلام از سر شب تا اذان صبح بخوابیم و بعد از نماز صبح فعالیت های روزانه را

شروع کرده و از خواب بین الطلوعین و ابتدای روز که کراهت زیادی دارد، بپرهیزیم، طبیعی است که نزدیک ظهر خواب آلوده شده

و به استراحت نیاز داریم. جالب این است که این استراحت نیز از سوی دین سفارش و اثرات مطلوبی از آن بر روح و جسم آدمی

گزارش شده است. «تقویت حافظه از جمله این اثرات است که در حدیث نبوی به آن اشاره شده است(».)19

از دیگر ویژگی های خواب قیلوله آن است که رؤیا در این زمان به واقعیت نزدیکتر است. از امام حسین(ع) روایت شده است که «در

زمان خواب قیلوله رؤیایی دروغ نخواهد بود(».)18

* *

زنان و مشکلات خواب

اگر آداب خواب را رعایت کنید احتمال ایجاد اختلال در خواب شما بسیار کاهش می یابد اما وجود برخی اختلالات خواب مخصوصا

در مورد زنان امری طبیعی و موقت هستند مانند اختلالات خواب در دوران قاعدگی و بارداری.

اما گاهی نیز زنان دچار اختلالات جدی در خواب می شوند که برطرف کردن آن فقط از پزشک متخصص برمی آید و باید به آن

اهمیت داد. برخی از مهم ترین اختلالات خواب زنان عبارتند از:

1نوسانات هورمونی

نوسانات هورمونی مرتبط با قاعدگی معمولاً بر الگوهای خواب، اثر می گذارند. بسیاری از زنان قبل از قاعدگی دچار اختلالات خواب

می شوند. سخت به خواب رفتن و خواب آلودگی در طی روز با تغییرات هورمونی قبل از قاعدگی ارتباط دارند بی خوابی نیز از

شایع ترین علائم سندرم پیش از قاعدگی زنان است.

9حاملگی

حاملگی نیز ممکن است خواب را مختل کند. در سه ماه اول بارداری، زنان به خواب بیشتری نیاز دارند و در طول روز خواب آلوده

اند. در سه ماه دوم وضع بهتری دارند و در سه ماه سوم بیشتر بیدارند. شایع ترین دلایل بروز اختلال خواب در این دوران عبارتند

از: دفع مکرر ادرار، سوزش معده، حرکات جنین، گرفتگی عضلات و. ...

8استرس های روانی اجتماعی4

شاید بتوان گفت که استرس های روانی در زنان بیشتر از تغییرات هورمونی مانع خواب می شوند. بسیاری از زنان جوان برای

سازگار شدن با شرایط کاری و نقش های مادری و همسری، کمتر می خوابند و به ناچار خستگی و سایر عوارض خواب ناکافی را

نادیده می گیرند. در حدود  81درصد از زنان شاغل دچار اختلالات خواب هستند.

4افزایش سن

مشکلات مربوط به خواب در زنان بالای  41سال بیشتر است. با افزایش سن، بروز تغییرات فیزیکی و هورمونی در بدن زنان، خواب

آنان را سبک می کند. اختلالات خواب در دوران یائسگی به مراتب شایع تر است. درد، غم و غصه، نگرانی، مصرف بعضی داروها و

مشکلات تنفسی و مهم تر از همه کاهش سطح استروژن می تواند در زنان یائسه، اختلالات خواب را ایجاد کند.

5بی خوابی مفرط

شایع ترین اختلال خواب در زنان همین مورد است بی خوابی مفرط یعنی سخت به خواب رفتن و تداوم نیافتن خواب و یا زود

بیدار شدن و ناتوانی در پیگیری خواب سایر اختلالات متداول خواب شامل اختلال تنفسی در حین خواب، سندرم پاهای بی قرار،

اختلال حرکتی دوره ای اندام ها و حمله خواب است(.)14

پی نوشتها:

.1جامع الاحادیث، حدیث  ،48781اول خراب البدن ترک العشاء.

.9همان، حدیث  ،48781تعشوا ولو بکفّ من حشف فان ترک العشاء مهرمة.

8. 151نکته برای خواب راحت، پاول ویلسون، ترجمه سپیده خلیلی، ص.91

.4رویا از نظر دین و روانشناسی، ص178؛ التباعد من اللّه الشبع.

.5موسوعة احادیث طیبه، حدیث69؛ و تحضره الملائکه.

.6همان، حدیث.614

.7همان، حدیث.66

.1بحارالانوار، ج ،76ص.111

.2همان، ص.119

.11همان، ص.125

.11برای خواب بهتر، اقتباس از ص.49

.19دارالسلام، ج ،8ص .55میرزا حسین نوری طبرسی.

.18همان.

 

برخی از آداب خواب:

-1وضو گرفتن قبل از خواب و مسواک زدن:

بر مسلمان لازم است که به طریق سنت قبل از رفتن به بستر وضو بگیرد و دندان های خود را مسـواک زند و بهــداشت و نظافت

را رعایت کند و همچنین طبابـت امـروزی به اثبات رسانده است که انسان باید بعد از صـرف غـذا و هنگام خواب دندان های خود

را مسواک زند به علت اینکه لهاب غذا به گونه ای در کنار های دهـان و دندان ها باقـی می ماند و خواب شدن با چنین حالتی

امکان از بین رفتن دندان ها و کرم زدن شان می شود.

-9بستر خواب قبل از هموار کردن باید تکان داده شود:

لازم است که بستر خواب را با پارچه ای بکشیم و آن را قبل از هموار کردن تکان بدهـیم تا شی کثیف و چیزی که باعـث آزار و

اذیت انسان می گردد مانند حشرات روی بستر خواب نماند.

-8بر پهلوی راست باید خوابید:

بر پهلوی راست باید خوابید و این یکی از جمله معجزات رسول خدا‹ص› است که امروزه علم پزشکی ثابت کرده است که خواب بر

پهلوی راست از پهلوی چپ ویا بر پشت خوابیدن بهتر است زیراکه قلب ومعده انسان به پهلوی چپ قرار دارند.

-4خواندن آیت الکرسی و سوره های ناس ، فلق ، اخلاص قبل از خواب:

[آیت الکرسی ] و سوره های [ ناس ، فلق ، اخلاص ] هر کدام را باید سه مرتبه بخوانید سپس دست ها را جمع کرده و در آن

دمیده آنها را بر سر و صورت خود بمالید و بدینگونه در آن همه شب در پناه الله تعالی خواهید بود.

-5دعای هنگام خواب باید خوانده شود:

یکی از دعاهای که از آنحضرت‹ص› نقل شده و در هـنگام خواب ایشان گاهـی اوقات آن را می خواندند این است که در حدیثی

ارشاد فرمودند : [ اللهم باسمک اموت و احیا ] . ترجمه [ بارالها ! با نام تو می میرم و زنده می شوم. ]

و در روایات دیگری آمده است که قبل از خواب باید دو رکعت نماز بخـوانید ، اگر سوره مبارکه واقعه را حفظ دارید آنرا بخوانید

واگر حفظ ندارید آن را از روی قرآنکریم بخوانید و همچنین در حدیثی وارد شده که هر کس شب قـبل از خواب سوره تبارک الذی

را بخواند از عذاب قبر محفوظ می ماند و روایت شده که ابداً پاها بطرف قبله دراز نباشد چه در بیداری و چه در حال خواب ، به

نیت نماز تهجد بخوابید و رُخ به قبله و بطوریکه دست راست زیر رخسار گـرفته و دست چپ به بالای ران گذاشته شود و حتـی در

احادیث آمده است که آب پاک ، مسواک ، سرمه و شانه بالای رختخواب گذاشتن سنت است در حقیقت رسول خدا‹ص ›آداب

خواب را اینگونه به ما آموختند پس بر ما لازم است آنرا به مرحله اجراء قرار دهیم.

مرجع : کتب « سفارشات رسول اکرم ‹ص‹جلد دوم » و « اخلاق محمدی‹ص ›»

رسول اعظم حضرت محمد (ص) با تقسیم بندی خواب در اوقات مختلف روز و نامگذاری آن به انواع مختلف، خوابیدن در برخی

اوقات روز را نهی کرده اند.

ایشان می فرمایند:

خواب بر هفت قسم است:

-1خواب غفلت:و آن خوابیدن در مجلس ذکر است

-9خواب شقاوت :و آن خوابیدن در وقت صبح است

-8خواب عقوبت:و آن خواب در وقت نماز است

-4خواب لعنت:و آن خوابی است بعد از نماز صبح(در حالی که هنوز آفتاب طلوع نکرده است)6

-5خواب راحت:آن خوابی است در وسط روز

-6خواب رخصت :و آن خوابی است که بعد از نماز عشاء باشد

-7خواب حسرت:و آن خواب در شب جمعه است(مواعظ العددیه ص)891

تدبیر خواب و بیداری

عواملی خارجی یا داخلی وجود دارند که در ساختار اخلاط و مزاج ما دخالت می کنند و موجب نگهداری سلامت ما و یا موجب از

بین رفتن سلامت ما می شوند که به آن ها )

اسباب ضروریه یا سته ضروریه و یا اسباب سته می گویند که عبارتند از غذا و نوشیدنی ها، هوا، احتباس و دفع، خواب و بیداری،

حرکت و سکون و نهایتاً اعراض نفسانی.

در طب سنتی برای هر یک از این شش مورد تدابیری توصیه شده است که در ذیل به برخی از تدابیر مربوط به خواب و بیداری

اشاره می گردد:

 .1بهترین وقت خوابیدن هنگامی است که هضم معدی انجام گرفته و غذا از فم معده عبور کرده باشد و خواب قبل از این

زمان، موجب تمدد و نفخ و رویاهای ترسناک میشود.

 .9بهترین ساعت خواب حدوداً از ساعت  11:81شب تا  8:81بامداد می باشد و بیدار ماندن در شب بسیار بد و سحرخیزی

ممدوح و شایسته است بنابراین بهترین وقت برای قیام شب و به اصطلاح فقهی شب زنده داری با آنچه طب سنتی در

مورد زمان خواب توصیه کرده است منطبق می باشد. وقتی سحر می شود و به صبح نزدیک می شویم، خواب در آن

اوقات خاصیت دم زا دارد و تولید دم می کند لذا بیدار بودن در آن اوقات مورد تاکید است و فظیلت نماز شب نیز،

نزدیک صبح بیشتر است. بنابراین بهترین زمان خواب بعد از پاسی از شب شروع می شود تا فجر اول، که این زمان را باید

استراحت کنید و بخوابید و بعد از آن را می توانید بیدار باشید.

 .8خوابیدن در حال گرسنگی باعث ضعف حرارت غریزی و لاغری بدن میشود. به همین دلیل، خواب بامداد نیز که دیگر

غذای شب هضم یافته و معده خالی شده است مناسب نمیباشد.

 .4خوابیدن در زمان بین الطلوعین ، هنگام اذان ظهر و هنگام غروب آفتاب مذموم بوده و نهی شده است.

 .5خوابیدن در روز، خصوصاً در زمستان، باعث ایجاد بیماریهای رطوبتی و نزله میگردد. تباهی رنگ چهره، سستی بدن،

احساس کسالت و کاهش اشتها از دیگر عوارض خواب روزانه هستند.

 .6خواب کوتاه قبل از اذان ظهر، قیلوله نام دارد و خوب است . خواب عصر بلغم زاست و خوب نیست افراد را خسته تر می

کند. افراد صفراوی فقط مجاز هستند قدری بعد از ناهار خوردن با فاصله بخوابند و با شکم خالی نخوابند تا رطوبت به

بدنشان برگردد.

 .7بیشترین ضرر خواب روز متوجه سرد مزاجان است.

 .1خواب روز نمیتواند جایگزین خواب شب باشد و افرادی که به خواب روز عادت دارند باید به تدریج تغییر عادت دهند.

 .2خوابیدن در آفتاب به علت تحریک اخلاط و صفرا سبب سنگینیِ دِماغ و سردرد میشود.

 .11بیداری بیش از حد موجب از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال هضم، خشکی مغز و احتراق اخلاط میشود.

 .11خواب معتدل شش ساعت است و نباید از ده ساعت بیشتر باشد.

 .19محل خواب هر شخص باید بر حسب مزاج هر شخص، از نظر حرارت و برودت در دمای مناسبی باشد.7

 .18لباس خواب هر شخص باید متناسب با مزاج شخص و فصل باشد.

 .14خوابیدن در محل خیلی سفت موجب آسیب به عصب میشود.

 .15خواب بر زمین سرد و نمناک میتواند زمینه ساز برخی بیماریها مثل استرخاء و درد پشت گردد.

 .16مکان خواب باید در تاریکی مطلق باشد لذا استفاده از چراغ خواب در حالت طبیعی به هیچ وجه توصیه نمی شود.

 .17در تابستان در زیر آسمان و فضای باز بخوابید و آسمان را نگاه کنید.

شیوه خوابیدن:

 بهتر است ابتدا برای مدتی به پهلوی راست و سپس به پهلوی چپ خوابید.

 شکل صحیح خوابیدن، حالت جنینی می باشد.

 خوابیدن رو به قبله باعث می گردد تا آهن در مغز نشست نکند و جلوی سکته مغزی را می گیرد.

 هنگام خوابیدن باید روی شکم را با روانداز مناسب پوشاند و گرم نگه داشت (باعث تجمع حرارت و هضم بهتر غذا

میشود).

 به پشت خوابیدن به علت تجمع ترشحات دِماغی بر منافذ مربوطه موجب عوارض متعدد مانند بیخوابی، کابوس، نزله،

درد پشت و ... میشود.

 هیچ وقت طاقباز نخوابید چرا که تخلیه ترشحاتی که از مغز ما خارج می شود را مختل می کند و فرد را مستعد سکته

می کند.

 هیچ وقت در معرض امواج الکترومغناطیسی گوشی موبایل و... نخوابید. توصیه می شود گوشی تلفن همراه خود را در

هنگام خواب، خاموش کرده یا از محل خواب دوره نمایید.

تذکر:

-1توصیه می شود افرادی که خواب خوبی ندارند و مشکل بی خوابی دارند:

-قبل از خواب دم کرده گل گل گاوزبان و سنبل الطیب میل نمایند .

-قبل از خواب در جای شلوغ حضور داشته باشند و یک دفعه از آن مکان شلوغ خارج شوند و در مکانی تاریک و ساکت

استراحت کنند.

-شنیدن صدای آب، صدای باد در برگ درختان یا صدای موسیقی سنتی بسته نگار نیز به آنها کمک می کند .

-برای داشتن خواب آرام، نوشیدن دم کرده بهار نارنج بعد از خنک شدن، یک دو ساعت قبل از خواب نیز نافع است. همچنین

قرار دادن دستمال معطر با گلاب در کنار بینی توصیه شده است.

-9خواب زیاد ناشی از افزایش رطوبت مغز است و می تواند به علت افزایش بلغم یا افزایش خون حادث گردد. اگر این خواب در

فصل بهار افزایش می یابد و در طول روز خمیازه می کشید و بدن را کش و قوس می دهید، این مشکل ناشی از افزایش خون است

که با حجامت برطرف می شود.

اما اگر گرم مزاج نیستید و در خواب آب دهانتان جاری می شود و سردی ها باعث اذیت شما می شوند باید سردیهایی مثل ماست

و دوغ و کاهو را ترک کنید و از ادویه جات مثل دارچین و زنجبیل استفاده کنید. هر روز  9-1ساعت کندر بجوید (توجه کنید

جویدن کندر در این مورد موثر است نه بلعیدن آن8

تدبیر خواب و بیداری

==========================

در مکتب طب سنتی ایران، حفظ تندرستی در درجه اول اهمیت قرار دارد. برای سالم ماندن شش اصل ضروری در طب سنتی

وجود دارد که اگر این اصول به درستی مورد توجه قرار گیرند، موجب حفظ تندرستی میشوند. یکی از این اصول ضروری، خواب و

بیداری است. اصولا انسان به گونهای آفریده شده که نمیتواند در تمامی اوقات مشغول به کار باشد و خوابیدن برای استراحت و

رفع خستگی ضروری است. از طرفی تعادل در میزان خواب و بیداری برای حفظ تندرستی اهمیت بسیاری دارد. خواب معتدل

تمامی اعمال طبیعی شامل هضم، متابولیسم و دفع سموم را بهبود میبخشد و موجب تجدید قوای اعضاء مختلف بدن از جمله مغز

میشود.

علت خواب و بیداری:

علت خواب وجود رطوبت معتدل در مغز است که باعث بیحرکتی میشود. البته این بیحرکتی شامل ریه، قلب و سیستم گوارشی

نمیشود. در خواب، حرارت غریزی به سمت باطن بدن میرود و در نتیجه ظاهر بدن سرد و باطن آن گرم میشود.

ویژگیهای خواب خوب:

.1خواب و بیداری طبیعی آن است که هرگاه فرد احساس نیاز به خواب پیدا کرد، بخوابد و هر گاه بیداری اقتضا کرد، بیدار باشد.

.9بهترین وقت خواب، زمانی است که هضم معدی انجام شده و غذا از معده عبور کرده باشد. معمولا پس از هضم معدی که حدود

 8ساعت طول میکشد، احساس سبکی در معده خود میکنیم. البته مدتزمان هضم معدی به عواملی چون نوع غذا، مزاج شخص

و مزاج معده و سن بستگی دارد.

.8خواب باید عمیق باشد به طوری که فرد به آسانی بیدار نگردد.

.4مقدار خواب باید معتدل باشد. خواب معتدل بین  6تا  11ساعت است که البته با توجه به سن، مزاج و عوامل دیگر میزان آن

متغیر است.

.5خواب باید متصل و پشت سر هم و بدون انقطاع باشد.

.6بهترین زمان خواب، هنگام تاریکی شب است و خواب روز نمیتواند جایگزین خواب شب شود. در فاصله چند ساعت مانده به

نیمه شب، سطح کورتیزول خون کاهش پیدا میکند و در صورتی که در این زمان بخوابیم، صبح با هوشیاری بیشتر از خواب بیدار

میشویم.

ویژگیهای خواب بد:

.1خواب در حال گرسنگی: در خواب حرارت غریزی به باطن میرود و به هضم غذا در معده کمک میکند. در گرسنگی معده خالی

است و غذایی برای هضم وجود ندارد .بنابراین از آنجایی که این حرارت نمیتواند بیکار باشد در اخلاط و رطوبات بدن تصرف کرده

و موجب تحلیل آنها و لاغری و در نهایت باعث ضعف حرارت غریزی میشود.

.9خواب در روز: خوابیدن در روز مضر است زیرا به دلیل روشنایی هوا، خواب عمیق در روز حاصل نمیشود و هضم معدی دچار

فساد میشود. در نتیجه عوارضی چون بد رنگ شدن پوست، سستی بدن، احساس کسالت، کاهش اشتها و بدبویی دهان حاصل

میشود. خواب روز در زمستان ضرر بیشتری دارد و باعث ایجاد بیماریهای رطوبی و نزله میشود. اما خواب روز برای فردی که

عادت به خوابیدن در روز نداشته باشد و به سبب کاری، شب را بیدار مانده باشد، چندان مضر نیست .افرادی که عادت به خواب روز

دارند باید به صورت تدریجی عادت خود را تغییر دهند.9

.8خوابیدن بر پشت: به پشت خوابیدن باعث جریان فضولات بدن به غیر مجاری اصلی خود میشود و باعث ایجاد کمردرد، نزله،

بیخوابی، کابوس و .....میگردد.

.4خوابیدن دائم بر روی صورت: از خوابیدن دائم بر روی صورت باید اجتناب کرد زیرا باعث کاهش جریان خون پوست و

چروکیدگی پوست میشود.

.5خوابیدن زیر نور خورشید: به علت تحریک صفرا و افزایش حرارت میتواند باعث سردرد شود.

.6خوابیدن زیر نور ماه: همان طور که ماه باعث جذر و مد در سطح آبهای کره زمین میشود، اگر زیر نور ماه بخوابیم میتواند

باعث جذب خون به سطح بدن و خونریزی از بینی و تحریک شهوت جنسی شود.

.7خواب «عَیلوله»، «حَیلوله» و «فَیلوله»:

«عَیلوله» خواب پس از نماز صبح است که موجب بیماری میشود، بویژه اگر بلافاصله پس از اذان صبح باشد.

«حَیلوله» به خواب پس از اذان ظهر میگویند که خواب مضری است و باعث فراموشی میشود.

«فَیلوله» خواب آخر روز و پیش از اذان مغرب است و باعث بیماریهای زیادی میشود.

.1خوابیدن به صورتی که برخی از اعضای بدن در آفتاب و برخی در سایه باشند، موجب بیماری میشود.

عوارض افراط در بیداری :

بیدار ماندن زیاد باعث از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال در هضم غذا، خشکی مغز و در نهایت سبب جنون میشود.

میزان خواب در سنین مختلف :

مدت خواب در سنین مختلف تغییر میکند. کودکان معمولاً طولانیترین خواب را دارند زیرا رطوبت بدن آنها بیشتر است ولی به

تدریج با افزایش سن و کاهش رطوبت مزاجی، خواب آنها کمتر میشود. مدت خواب  2تا  91سالهها معمولا 2ساعت در شبانه روز

است و خواب جوانان به طور متوسط  7ساعت میباشد .

خواب و انواع مزاج:

معمولا خواب افراد دارای مزاج تر (سرد و تر و گرم و تر) بیشتر است ولی افراد دارای مزاج خشک (سرد و خشک و گرم و خشک)

خواب کمتری دارند. در بدن یک شخص گرم و خشک، یک دوره خواب طولانی با ایجاد سردی و رطوبت به کاهش حرارت زیادی

بدن کمک میکند. برعکس پرخوابی در شخص دارای مزاج سرد و تر باعث افزایش سردی و رطوبت بدن میشود. خواب روز در

بیماران دارای سوء مزاج سرد و تر باعث افزایش وزن و احساس کسالت میگردد.

محل خواب:

.1محل خواب هر فردی باید متناسب با مزاج او، دمای مناسبی داشته باشد.

.9محل خواب باید پاکیزه و به دور از بوهای ناگوار و مواد محرک مثل عطر و گل باشد.

.8محل خواب باید از دسترس حیوانات موذی در امان باشد.

.4زیرانداز و لباس خواب هر فردی باید متناسب با مزاج او و فصل باشد. یعنی در فصل گرما و برای افراد گرممزاج از زیرانداز کتان

استفاده شود و در فصل سرما و برای افراد سردمزاج از زیرانداز پشم و یا پنبه.

.5مکان خواب باید تاریک و بی سر و صدا باشد.

.6خوابیدن در مکان سفت و سخت باعث آسیب به اعصاب میشود.

.7خواب بر زمین سرد و نمناک باعث برخی بیماریها مانند فلج، دردپشت و ضعف و سستی میشود.

آماده شدن برای خواب:11

.1باید پیش از وقت خواب برای خواب آماده شد. یعنی پیش از خواب حتیالامکان از کار و اعمال مهیج و درگیریهای ذهنی

خودداری کرد، چون اگر بلافاصله پس از این امور به خواب برویم، سبب اختلال در خواب میشود.

.9برای استراحت کامل مغز در خواب باید خون را به سمت پاها سوق داد و برای این کار دو راه توصیه میشود: یکی آن که پاها را

گرمتر از سر نگه داریم و دیگر آن که رختخواب را به نحوی سرازیر قرار دهیم که طرف سر رختخواب  11تا 15سانتی متر بالاتر

از پا باشد. بدین ترتیب خون از سر و سینه به سمت پاها حرکت میکند و باعث خواب راحت میشود.

.8لباس در هنگام خواب باید گشاد باشد تا مانع حرکت خون در رگها نشود.

.4در هنگام خواب حتما باید پوششی روی خود بکشیم، چون در هنگام خواب، حرارت به باطن میرود و سطح بدن سرد میشود

لذا با تغییر دمای اندک هم امکان بیماری وجود دارد.

.5لحاف و روانداز نباید چندان سنگین باشد که باعث عرق کردن شود.

منابع :

.1خلاصه الحکمه، محمدحسین عقیلی خراسانی، تصحیح اسماعیل ناظم، موسسه احیاء طب طبیعی و موسسه مطالعات تاریخ

پزشکی، طب اسلامی و مکمل، قم، انتشارات اسماعیلیان، .1816

.9حفظ صحت، میرزا علیخان ناصرالحکما، تصحیح دکتر ناصر رضاییپور و دکتر محسن عابدی، طرح احیای میراث مکتوب طب

سنتیایران، انتشارات المعی، .1817

.8حفظالصحه ناصری، محمد کاظم گیلانی، تصحیح دکتر رسول چوپانی، طرح احیای میراث مکتوب طب سنتیایران، انتشارات

المعی، .1817

.4الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه، سید اسماعیل جرجانی، تصحیح و تحقیق دکتر حسن تاجبخش، انتشارات دانشگاه تهران با

همکاری فرهنگستان علوم، چاپ اول، بهار .1814

.5مروری بر کلیات طب سنتیایران (ویرایش دوم)، دکترمحسن ناصری، دکتر حسین رضاییزاده، دکتر رسول چوپانی، دکتر مجید

انوشیروانی، موسسه نشر شهر، .1811

.6قانونچه در طب، محمودبن محمدبن عمر چغمینی، ترجمه دکتر محمدتقی میر، انتشارات دانشگاه علوم پزشکیایران، تهران،

.181811

زمان خوابیدن :

بهترین وقت خوابیدن هنگامی است که هضم معدی انجام گرفته و غذا از فم معده عبور کرده باشد. خواب قبل از این زمان، موجب

تمدد و نفخ و رویاهای ترسناک میشود.

خوابیدن در حال گرسنگی باعث ضعف حرارت غریزی و لاغری بدن میشود. به همین دلیل، خواب بامداد مناسب نیست، زیرا در

آن هنگام غذای شب قبل، هضم شده و معده خالی شده است.

بهترین زمان خواب، بر اساس دانش کرونوبیولوژی انسانی، هنگام دورة تاریکی طبیعی یعنی شب است. آفریدگار متعال نیز در آیات

متعددی در قرآن کریم به اختلاف روز و شب اشاره میکند و میفرماید که ما شب را برای سکون و آرامش، و روز را برای معاش و

فعالیت قرار دادیم.

در فاصله چند ساعت مانده به نیمهشب، سطح کورتیزول خون کاهش پیدا میکند و در صورتی که در این زمان به خواب برویم،

صبح راحتتر و با هوشیاری بیشتری از خواب بیدار میشویم. از سوی دیگر، هر ساعت خواب قبل از نیمه شب، دو برابر خوابیدن

پس از نیمهشب ارزش دارد.

کمبود خواب موجب تیرگی رنگ پوست میشود، پس برای داشتن پوست روشن و شاداب، برخورداری از خواب شبانه کافی، لازم

است.

خوابیدن در روز، خصوصاً در زمستان، باعث ایجاد بیماریهای رطوبی و نزله میگردد. تباهی رنگ چهره، سستی بدن، احساس

کسالت و کاهش اشتها از دیگر عوارض خواب روز هستند.

بیشترین ضرر خواب روز متوجه سرد مزاجان است.

خواب روز نمیتواند جایگزین خواب شب باشد و افرادی که به خواب روز عادت دارند باید به تدریج تغییر عادت دهند.

بیداری بیش از حد موجب از بین رفتن رطوبات اصلی بدن، اختلال هضم، خشکی مغز و احتراق اخلاط میشود.

خواب بعد از ظهر در تجدید قوای روزانه بسیار موثر است. بر اساس تحقیق جمعی از پژوهشگران دانشگاه هاروارد در آمریکا، یک

ساعت خواب پس از صرف نهار قوای تحلیل رفته در طول روز را به افراد باز میگرداند به گونهای که میزان تمرکز پس از خواب بعد

از ظهر، با سطح تمرکز پس از برخاستن از خواب شبانه در صبح قابل مقایسه است.

تـا زمانـیکه خواب غلبه نکرده نباید به بستر رفت. هرگاه به بستر رفتید و تا  91دقیقه بعد خوابتان نبرد از بستر خواب برخیزید و

کاری انجام دهید تا دوباره خوابتان بگیرد.

شرایط محیطی

محیط خواب باید آرام و کمنور باشد.

خوابیدن در آفتاب به علت تحریک اخلاط و صفرا سبب سنگینی دِماغ و سردرد میشود.

محل خواب هر شخص باید بر حسب مزاج وی، دمای مناسبی داشته باشد.

لباس خواب هر شخص باید متناسب با مزاج شخص و فصل باشد.

خوابیدن در محل خیلی سفت موجب آسیب به عصب میشود.

خواب بر برزمین سرد ونمناک می تواند زمینه ساز برخی بیماریها مثل استرخاء و درد پشت شود.

هیجان بیش از حد و یا تماشای تلویزیون ممکن است باعث اختلال در خواب رفتن شوند. پس بهتر است قبل از خواب از هرگونه

عمل مهیج پرهیز شود.12

هرگز زمانی که خشم و پرخاشگری غلبه دارد نباید به بستر رفت. بحث و مجادله قبل خواب نیز اثرات منفی بر کیفیت خواب می

گذارد.

بهتر است بستر خواب فقط محل خواب و استراحت باشد، و از مطالعه یا غذاخوردن در آن پرهیز شود.

نگاهی به برخی از آداب خواب در اسلام

خواب نقش مهمی در زندگی داشته و سلامت بیداری ما نیز تا حدود زیادی در گرو خواب خوب و کافی است. شاید اگر بدانیم که

بدخوابی، بی خوابی و اختلالات خواب چه تأثیرات مهمی در زندگی ما دارد، این مقوله را جدی تر بگیریم شخصی که از سلامت

جسمی برخوردار بوده و آداب خواب را رعایت کند هم خوب می خوابد و هم خواب های بد نمی بیند زیرا خواب های بد نیز

غالبا از عوارض رعایت نکردن آداب خواب است.

تأثیر بدخوابی بر رفتار روزمره ما

محققان معتقدند بدخوابی به تدریج و بیشتر بدون آنکه ما متوجه شویم زندگی را بر ما تلخ می کند .در چنین حالتی شخص

احساس ناخوشایندی داشته و در وضعیت نامتعادل به سر می برد.

چه بسا اوقات که علت بدخلقی ها و مشاجرات اتفاقی افراد در زندگی به بدخوابی شب گذشته آنها مربوط می شود ولی از علت آن

غافلند. افرادی که خوب نمی خوابند عصبی، نگران، ناپایدار و مضطربند و در برابر هر فشاریاز خود واکنش نشان می دهند.

در منابع دینی و سخنان پیشوایان معصوم(ع) مطالب مهم و ارزشمندی در مورد نحوه خوابیدن و آداب و نکاتی را که باید در

هنگام خوابیدن رعایت کرد بیان شده است که در ذیل به برخی از مهم ترین آنها اشاره می کنیم.

برخی از مهم ترین آداب خواب:

1خوردن شام سبک

در پندار بسیاری از مردم، شام نخوردن موجب سلامتی و پرهیز از چاقی می شود در حالی که عکس آن صادق است. در سخنان

پیشوایان دین، خوردن شام مورد تأکید فراوان قرار گرفته است .از جمله امام صادق(ع) می فرماید: «اساس خرابی بدن نخوردن

شام است ).»(1و در حدیث نبوی آمده است: «شام بخورید، هر چند یک خرمای خشک باشد زیرا نخوردن شام باعث پیری و

سالخوردگی می شود).»(9

بنابراین جمله معروف «صبحانه ات را تنها بخور، ناهارت را با دوستت و شامت را بده دشمنت» عبارت درستی نیست و شما بهتر

است شام تان را هم با دوست تان میل کنید.

2اعتدال در خوردن:

اگر زیاد غذا بخورید متابولیسم بدن سرعت می گیرد، سیستم هضم سخت تر می شود و در نتیجه موقع خواب، مرتب در

رختخواب غلت می زنید ).(8پرخوری علاوه بر آنکه موجب بدخوابی می گردد، رویاهای پریشان را نیز بوجود می آورد. در

حدیثی از حضرت علی(ع) نقل شده است که: «کسی که با شکم پر و سنگین بخوابد رویاهای غیر واقعی می بیند ).»(4بنابراین زیاد

خوردن و نخوردن هر دو دشمن سلامتی و خواب سالم هستند.

3مسواک زدن

تمیزی دهان و دندان می تواند زمینه ساز خواب راحت تری گردد. شاید این حدیث نبوی که فرمودند: «مسواک زدن باعث حضور

فرشتگان می شود ).»(5بی ارتباط با خواب راحت نباشد. زیرا خواب های پریشان کار شیاطین اند اما حضور فرشتگان موجب

اطمینان دل و بهره مندی از الطاف الهی می شود.13

امام باقر(ع) با توجه به برکات مسواک می فرماید: «اگر مردم از فواید مسواک با خبر بودند، آن شب ها با خود به بستر می

بردند).»(6

4تخلیه مثانه قبل از خواب

حضرت علی(ع) در توصیه به فرزند بزرگوارش امام مجتبی(ع) چهار عمل را موجب بی نیاز شدن از طبیب و طبابت می داند که

رفتن به دستشویی قبل از خواب از جمله آن چهار عمل است).»(7

وجود مواد زائد و سموم در بدن می تواند موجب پریشانی خواب ها شود ضمن آنکه ممکن است خواب را قطع نموده و ما را مجبور

به تخلیه مثانه نماید که این خود عاملی برای بدخوابی محسوب می شود.

5وضو گرفتن

اگر شبی را با وضو بخوابید و اثر آن را در راحت خوابیدن تان تجربه کنید، شاید دیگر این کار را ترک نکنید. ثواب های زیادی که

برای وضوی قبل از خواب بیان شده خود نشانه تأثیر معنوی وضو در روح و روان فرد است که می تواند خوابی خوش را برای او به

دنبال داشته باشد در حدیث نبوی آمده است که: «هر کس شب را با وضو بخوابد گویا همه شب را به عبادت پرداخته

است ).»(1نیز از امام صادق روایت است که: «هر کس شب را با وضو به بستر رود و بخوابد، در حالی می خوابد که بستر او مسجد و

عبادتگاه اوست ).»(2از مضمون احادیث مربوطه برمی آید که با وضو خوابیدن همچون عبادت کردن در مسجد موجب ارتقای روح

مؤمن و بهره مندی بیشتر او از الطاف الهی می شود.

6پناه بردن به قرآن و اذکار سفارش شده

انس گرفتن با خدای بزرگ تنها راه نجات بندگان ضعیف از وسوسه، نگرانی، ترس و اضطراب و دیگر موانع راحتخوابیدن است پناه

بردن به دامان قرآن و اذکار متبرکه بهترین راه ایجاد انس و الفت با خداوند است.

وجود اذکار فراوان و سور مختلف قرآنی، برای شما این امکان را فراهم می کند که براساس سلیقه و میل باطنی خودتان یکی را

انتخاب نموده و از طریق آن پلی به سوی آسمان بسازید .از مشهورترین ذکرها برای آرامش یافتن در بستر سوره ناس و فلق و آیة

الکرسی است .از امام باقر(ع) روایت شده که «هر کس هنگام خواب دچار بیم و هراس می شود وقتی وارد بستر خود شد، سوره

ناس و فلق و آیة الکرسی را بخواند).»(11

7رعایت زمان خواب

شب به طور طبیعی بهترین موقعیت را برای خواب فراهم کرده است. هیچ خوابی جبران نخوابیدن در شب را نمی کند. طی

آزمایش هایی که در یک آزمایشگاه مجهز در آلمان بر روی خواب روزانه پرستاران شبکار صورت گرفت، مشخص شد که خواب روز

و خواب شب تفاوت های مهمی با هم دارند .خواب روز گرچه خواب عمیقی هم باشد، همیشه شخص را ناخودآگاه به کمبود

استراحت مبتلا می سازد و تکرار ترک خواب شبانه، نوعی خستگی مزمن و مفرط را به وجود می آورد. حتی اگر تمام ویژگی های

شب را در محیط خواب مان در روز ایجاد کنیم بازهم خوابمان کیفیت خواب شب را نخواهد داشت).(11

اغلب افراد عادت دارند در روز هم یکی دو ساعتی را بخوابند. این امکان برای بانوان خانه دار بیشتر فراهم است. اگر بخواهیم

بهترین زمان را برای خواب روز انتخاب کنیم، خواب قبل از ظهر یعنی حدود یکی دو ساعت قبلاز اذان ظهر پسندیده و مطلوب

است که از آن به قیلوله تعبیر می شود.

چنانچه طبق برنامه عرضه شده از سوی دین مقدس اسلام از سر شب تا اذان صبح بخوابیم و بعد از نماز صبح فعالیت های روزانه را

شروع کرده و از خواب بین الطلوعین و ابتدای روز که کراهت زیادی دارد، بپرهیزیم، طبیعی است که نزدیک ظهر خواب آلوده شده14

و به استراحت نیاز داریم. جالب این است که این استراحت نیز از سوی دین سفارش و اثرات مطلوبی از آن بر روح و جسم آدمی

گزارش شده است. «تقویت حافظه از جمله این اثرات است که در حدیث نبوی به آن اشاره شده است).»(19

از دیگر ویژگی های خواب قیلوله آن است که رؤیا در این زمان به واقعیت نزدیکتر است .از امام حسین(ع) روایت شده است که «در

زمان خواب قیلوله رؤیایی دروغ نخواهد بود).»(18

* *

زنان و مشکلات خواب

اگر آداب خواب را رعایت کنید احتمال ایجاد اختلال در خواب شما بسیار کاهش می یابد اما وجود برخی اختلالاتخواب مخصوصا

در مورد زنان امری طبیعی و موقت هستند مانند اختلالات خواب در دوران قاعدگی و بارداری.

اما گاهی نیز زنان دچار اختلالات جدی در خواب می شوند که برطرف کردن آن فقط از پزشک متخصص برمی آید و باید به آن

اهمیت داد. برخی از مهم ترین اختلالات خواب زنان عبارتند از:

1نوسانات هورمونی

نوسانات هورمونی مرتبط با قاعدگی معمولاً بر الگوهای خواب، اثر می گذارند. بسیاری از زنان قبل از قاعدگی دچار

اختلالات خواب می شوند. سخت به خواب رفتن و خواب آلودگی در طی روز با تغییرات هورمونی قبل از قاعدگی ارتباط دارند

بی خوابی نیز از شایع ترین علائم سندرم پیش از قاعدگی زنان است.

2حاملگی

حاملگی نیز ممکن است خواب را مختل کند. در سه ماه اول بارداری، زنان به خواب بیشتری نیاز دارند و در طول روز خواب آلوده

اند. در سه ماه دوم وضع بهتری دارند و در سه ماه سوم بیشتر بیدارند. شایع ترین دلایل بروز اختلال خواب در این دوران

عبارتند از :دفع مکرر ادرار، سوزش معده، حرکات جنین، گرفتگی عضلات و. ...

3استرس های روانی اجتماعی

شاید بتوان گفت که استرس های روانی در زنان بیشتر از تغییرات هورمونی مانع خواب می شوند. بسیاری از زنان جوان برای

سازگار شدن با شرایط کاری و نقش های مادری و همسری، کمتر می خوابند و به ناچار خستگی و سایر عوارض خواب ناکافی را

نادیده می گیرند. در حدود  81درصد از زنان شاغل دچار اختلالات خواب هستند.

4افزایش سن

مشکلات مربوط به خواب در زنان بالای  41سال بیشتر است. با افزایش سن، بروز تغییرات فیزیکی و هورمونی در بدن

زنان، خواب آنان را سبک می کند. اختلالات خواب در دوران یائسگی به مراتب شایع تر است. درد، غم و غصه، نگرانی، مصرف

بعضی داروها و مشکلات تنفسی و مهم تر از همه کاهش سطح استروژن می تواند در زنان یائسه، اختلالات خواب را ایجاد کند.

5بی خوابی مفرط

شایع ترین اختلال خواب در زنان همین مورد است بی خوابی مفرط یعنی سخت به خواب رفتن و تداوم نیافتنخواب و یا زود بیدار

شدن و ناتوانی در پیگیری خواب سایر اختلالات متداول خواب شامل اختلال تنفسی در حینخواب، سندرم پاهای بی قرار، اختلال

حرکتی دوره ای اندام ها و حمله خواب است).(14

پی نوشتها:

.1جامع الاحادیث، حدیث  ،48781اول خراب البدن ترک العشاء.

.9همان، حدیث  ،48781تعشوا ولو بکفّ من حشف فان ترک العشاء مهرمة.15

8. 151نکته برای خواب راحت، پاول ویلسون، ترجمه سپیده خلیلی، ص.91

.4رویا از نظر دین و روانشناسی، ص178؛ التباعد من اللّه الشبع.

.5موسوعة احادیث طیبه، حدیث69؛ و تحضره الملائکه.

.6همان، حدیث.614

.7همان، حدیث.66

.1بحارالانوار، ج ،76ص.111

.2همان، ص.119

.11همان، ص.125

.11برای خواب بهتر، اقتباس از ص.49

.19دارالسلام، ج ،8ص .55میرزا حسین نوری طبرسی.

.18همان.

www.Parsiteb.comخلاصه از سایت14.