پرسش:
سلام
یکی از من پرسیدن چرا حضرت علی (ع) در نهج البلاغه از عمر تعریف کردن؟
ممنون میشم اگه جواب بدین
پاسخ:
سلام و ادب
ظاهر منظور شما خطبه نهج البلاغه228 باشد که امام علي –عليه السلام- در ستايش حضرت عمر –رضي الله عنه- ميفرمايد :
«پاداش نيک فلاني (عمر –رضي الله عنه) نزد خداست، زيرا کجي را راست کرده و بيماران را مداوا ساخت، سنت را برپاداشت و فتنه و (بدعت) را پشت سر انداخت و در حالي از دنيا رفت که دامانش پاکيزه و وجودش کم عيب بود. به خير دنيا رسيد و از شر آن گريخت. طاعت حق را بجاي آورد و آنگونه که شايسته بود تقوا گزيد »
در جواب باید عرض کنم که از آنجا که حضرت علی(ع) در این خطبه از لفظ « فلان » استفاده کرده اند. بین شارحان نهج البلاغه اهل تسنن و شیعه اختلاف است که این خطبه اشاره به چه کسی می کند:
اين كلام كوتاه تعريف از شخصيتى مى كند كه در دوران زندگى خود، وظايف خويش را انجام داد و پاكدامن از دنيا رفت و در حفظ سنّت پيامبر اكرم (ص) و اطاعت پروردگار كوشيد.
در مورد اينكه اين شخص چه كسى بوده، ميان شارحان نهجالبلاغه اختلاف شديدى است. شارحان اهل تسنن مانند ابن ابىالحديد و محمد عبده، اين سخن را اشاره به خليفه دوم مىدانند و مىگويند على (ع) آن را بعد از فوت عمر گفت در حالى كه چنين چيزى با خطبههاى ديگر نهجالبلاغه هماهنگ نيست، زيرا امام (ع) در خطبه شقشقيه شكايت زيادى از حكومت خليفه دوم دارد و در خطبهها و برخى نامههاى نهجالبلاغه از غصب خلافت، شديداً شكايت مىكند.
چگونه مى توان آن همه را ناديده گرفت و اين كلام مبهم و مجمل را ناظر به خليفه دوم دانست؟
جالب اينكه طبرى كه اين سخن را درباره عمر مى داند آن را از مغيرة بن شعبه نقل كرده كه از دشمنان على (ع) است.
عجيب تر اينكه ابن ابى الحديد هم که این خطبه را درباه عمر می داند در چند صفحه بعد از اين عبارت حديثى از ابن عباس نقل مى كند و مفهومش اين است كه پيامبر اكرم (ص) مى خواست در بيمارى وفاتش صريحاً نام على(ع) را به عنوان خليفه و جانشين خود بنويسد و من(عمر) مانع شدم.
آيا اين سخن با تفسير ابن ابى الحديد از خطبه مورد بحث، سازگار است؟
شارحان شيعه كه يقين دارند اين سخن نمى تواند درباره خليفه دوم باشد بسيارى آن را اشاره به مالك اشتر و بعضى به سلمان فارسى دانسته اند. به نظر مىرسد كه احتمال اوّل مناسبتر است و با موقعيت مالك و نقش او در ميان اصحاب اميرمؤمنان(ع) و فرماندهى او در لشكر و فكر بلند و عزم راسخش تناسب دارد.(1)
بنابراین پاسخ شیعه درباره این خطبه این است که قرائن و شواهدی که از خطبه ها و سخنان و رفتار امیر المومنین نقل شده نشان می دهد که این خطبه درباره عمر بیان نشده است و هیچ یک از شارحان نهج البلاغه شیعه منظور حضرت از « فلان » را عمر بیان نکرده اند.
پی نوشت:
1. مکارم شیرازی، پيام امام اميرالمؤمنين(ع)، ج8، ص 466.
موفق باشید.