اهل اعراف چه کسانی هستند؟

پرسش:

اهل اعراف چه کسانی هستند؟

پاسخ:

با سلام و ادب

در قرآن کریم سوره ای به نام اعراف وجود دارد که در آن به مطالبی اشاره دارد. یکی از آنها بحث اعراف، اصحاب اعراف و ویژگی های آنهاست اما اینکه آیا این افراد از انس هستند یا از جن یا از هر دو، آیات قرآن در این باره ساکت است اما از قرائن دیگری در آیات قرآن و نظرات تفسیری مفسران می توان این افراد را شناخت و به جایگاه رفیع آنها پی برد.

اعراف چیست؟ و اصحاب اعراف کیستند؟
اصطلاح "اعراف" تنها در آیاتی از سوره ی اعراف آمده است. در این سوره پس از توضیحاتی در مورد بهشتیان و جهنمیان می فرماید" و بینهما حجاب و علی الاعراف رجال یعرفون کلاً بسیماهم و فادوا اصحاب الجنه ان سلام علیکم، لم یدخلوها و هم یطعمون ... (اعراف 48- 46) و میان آن دو گروه حایلی است و بر اعراف، مردمانی هستند که هر یک را از سیمایشان می شناسند و بهشتیان را که هنوز وارد آن نشده ولی بدان امید دارند ندا می دهند که: سلام بر شما و چون چشمانشان به سوی دوزخیان گردانیده شود، می گویند: پروردگارا ما را در زمره گروه ستمگران قرار مده و اهل اعراف، مردانی را که آنان را از سیمایشان می شناسند ندا می دهند و می گویند: جمعیت شما و آن همه گردنکشی که می کردید به حال شما سودی نداشند.
آن ها در موقعیتی هستند که از خصوصیات سیمای اهل محشر، به جمیع امتیازات و خصوصیات باطنی و بهشتی شدن یا جهنمی شدن افراد پی می برند، در حالی که افراد معمولی در آن روز، فقط به فکر خویش اند و فرصت پرداختن به دیگران را ندارند
مفسران در تفسیر این آیات اختلاف نظر دارند. علامه طباطبایی درباره این که اصحاب اعراف چه کسانی اند، دوازده قول نقل می کند که بازگشت همه ی آن ها به سه قول است:
الف- مراد از آنها، صاحبان مقام و منزلت است. برخی گفته اند: دارندگان این مقام انبیا هستند، برخی گفته اند: گواهان اعمال اند، و برخی گفته اند: علما و فقهایند و قولهای دیگر.
ب- آنها کسانی هستند که نه حسناتشان بر سیئاتشان ترجیح دارد و نه بالعکس، یا مستضعفانی که حجت بر آنها تمام نشده است، لذا خداوند مدتی آنها را در اعراف و بین بهشت و جهنم نگه می دارد و سپس به رحمت خود، داخل بهشت می کند.
ج- آن ها غیر بشرند، برخی گفته اند ملائکه اند و برخی گفته اند از جنیان می باشند.
اغلب مفسران قول دوم را اختیار نموده و مهم ترین دلیلشان پاره ای از روایات است که ظاهراً مؤید آن می باشد. اما روایات دیگری نیز وجود دارد که اقوال دیگر را تأیید می کند.
علامه طباطبایی با تحلیل خود از آیات مربوط و پاره ای از روایات و با بررسی روایات ظاهراً مؤید آن می باشد. اما روایات دیگری نیز وجود دارد که اقوال دیگر را تأیید می کند.
علامه طباطبایی با تحلیل خود از آیات مربوط و پاره ای از روایات و با بررسی روایات ظاهراً معارض، توضیح می دهد که مقصود از اصحاب اعراف، مقربان درگاه الهی هستند. خلاصه بحث ایشان چنین است:
در اولین آیه از آیات مورد بحث، دو کلمه ی حجاب و اعراف آمده است. "حجاب" به معنای هر امری است که بین دو چیز حایل شود و "عرف" در لغت به معنای یال اسب، تاج خروس و قسمت بالای هر چیزی است، معنی یک نحوه علوّ و بلندی را می رساند با توجه به این که آیات قبل از این آیات درباره ی بهشتیان و جهنمیان است، پس حجاب مذکور، امری است که بین این دو گروه را تفکیک می کند و مقصود از اعراف نیز قسمت های بالای این حجاب است.
پس معنای آیه این می شود که: در قسمت های بالای حجاب، رجالی هستند که بر هر دو طرف مشرف اند، چون در محل مرتفعی قرار دارند و این ها کسانی اند که اهل بهشت و اهل جهنم را به قیافه و علامت هایشان می شناسند.
این سیاق بی تردید نشان می دهد که اهل اعراف متمایز از دو گروه مذکورند. یعنی نه از اهل بهشت هستند و نه اهل دوزخ. حال یا از این جهت است که اصلاً انسان نیستند یا از این جهت است که از حیث سوال و جواب و سایر شؤون و خصوصیات قیامت، با دو دسته ی مذکور تفاوت دارند و در صورت دوم، علتش یا این است که به جهت ضعف عقل حجت برایشان تمام نیست، یا این است که مرتبه ی آنان مافوق این دو گروه است و قابل مقایسه با این ها نیست پس سه احتمال هست:
احتمال اول، که انسان نباشند و فرشته باشند، احتمال مردودی است، زیرا لفظ "رجال" شامل فرشته نمی شود چون این طایفه، مرد و زن ندارند این هم که گفته شود گاهی به صورت مردان ظاهر می شوند، اولاً دلیل معتبری نداریم که حتماً به صورت مردان هستند و ثانیاً صرف شبیه بودن به صورت انسان، اطلاق لفظ رجال صحیح نیست.
احتمال دوم که انسان باشند اما به جهت ضعف عقل، حجت بر آنها تمام نشده باشد، نیز صحیح نیست، چون تعبیر "رجال" آن هم به صورت نکره در عرف لغت بر احترام و شأن اشخاص مورد نظر دلالت دارد و حکایت از نوعی کمال و برتری در میان همتایان خود می کند، چنانکه در آیات دیگری نیز که تعبیر "رجال" به صورت نکره به کار رفته، همین معنا دیده می شود. پس منظور از رجال، افرادی هستند که شأن برتری از سایرین دارند و اگر در میان آنان زنانی نیز یافت شوند، لفظ رجال در مورد مجموع ایشان به کار می رود.
اما مستضعفین و افرادی که خوبی ها و بدی هایشان یکسان است، مزیت قابل اعتنایی ندارند و اگر مراد  این ها بودند، باید به جای"رجال یعرفون" گفته می شد: "قوم یعرفون" یا "طائفه یعرفون" یا "اناس یعرفون".
علاوه بر این، اوصافی که خداوند در آیات بعد برای این افراد ذکر می کند اموری است که شایسته مقربین است نه متوسطین. خلاصه به چند دلیل نمی توان گفت که اهل اعراف متوسطان یا ضعیفان اند:

1-آن ها در موقعیتی هستند که از خصوصیات سیمای اهل محشر، به جمیع امتیازات و خصوصیات باطنی و بهشتی شدن یا جهنمی شدن افراد پی می برند، در حالی که افراد معمولی در آن روز، فقط به فکر خویش اند و فرصت پرداختن به دیگران را ندارند . (عبس/6)
اهل اعراف چنان مقامی دارند که سلامشان به اهل بهشت باعث ایمنی آنان می شود و بهشتیان به فرمان آنها وارد بهشت می شوند
2-اهل اعراف هم با دوزخیان محاوره دارند و هم با بهشتیان. محاوره ی آنان با دوزخیان، این است که آنها را که پیشوایان ضلالت اند، شماتت می کنند و محاوره شان با بهشتیان این است که آنان را با تحیت های بهشتی درود می گویند. از طرف دیگر می دانیم تنها بندگان حق گو و بلندمرتبه ای که خدا بدانها اذن خاص داده، در آن روز حق تکلم دارند . (نباء/38)
3-اهل اعراف چنان مقامی دارند که سلامشان به اهل بهشت باعث ایمنی آنان می شود و بهشتیان به فرمان آنها وارد بهشت می شوند، متوسطان و مستضعفان کجا ، و این مقام کجا؟
4-آیات مذکور هیچ گونه قلق و اضطرابی درباره ی ایشان ندارد و این مقام در روز قیامت، که همگان وحشت زده اند، خاص بندگان مخلص خداست و از اینکه خداوند دعایشان را نقل کرد و رد نکرد معلوم می شود که هر حرفی بخواهند بزنند مجاز است و دعایشان مستجاب می باشد زیرا قرآن کریم هر جا دعای اهل حشر و خواسته های دوزخیان را حکایت می کند، بلافاصله آن را جواب می دهد و رد می کند.

خلاصه سخن ...
از دقت در آیات قرآن کریم چنین فهمیده می شود که اهل اعراف از جنس ملائکه نیستند بلکه جمعی از بندگان مخلص خدایند که مقامشان از سایر اهل حشر بالاتر است، بهشتیان و جهنمیان را می شناسند، حق تکلم دارند و می توانند شهادت دهند، شفاعت کنند و ... و منظور از اعراف مکانی است که بر بهشتیان و جهنمیان اشراف و احاطه کامل دارد، طوری که همه آنها برای اهل اعراف قابل مشاهده هستند.

منبع: تبیان