محرمیت مادربزرگ و نوه، در کدام آیه ذکر شده است؟

پرسش:

ايا در ايه 22 و 23 سوره نسا تمامي محارم نسبي و سببي ذکر شده است؟

پاسخ:

سلام و درود خدا بر شما همراه گرامی
اين دو آية مباركه و آية بعدي در مقام بيان زناني است كه ازدواج با آنها حرام است ، اعم از زناني كه ازدواج با آنها تا ابد حرام است و يا اينكه حرمت ازدواج با آنها، موقت و  منوط به شروط خاصي است و چون اكثر زناني كه ازدواج با آنها حرام است، محارم هستند، محارم انسان هم در اين آيات ذكر شده است.
تمامي محارم نسبي و سببي در اين دو آيه بيان شده اند اما از محارم رضاعي  تنها دو مورد آن يعني زني كه از او شير خورده و خواهر آن زن بيان شده است. موارد ديگر در اين آيه بيان نشده است . فقها بقية آن را از اين حديث استفاده كرده‌اند كه  رسول خدا فرموده : يَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا يَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ (2) مواردي كه به سبب نسب به شما محرم هستند، به سبب شيرخوارگي هم به شما محرم مي‌شوند و ازدواج با آنها حرام است.
 چون به سبب نسب خاله‌ها و عمه‌ها و دختران مادر نسبي هم  بر انسان محرم مي‌شوند ،خاله‌ها و عمه‌ها و دختران مادر رضاعي هم بر انسان محرم هستند و ازدواج با آنها حرام است.
در بارة اين دو آيه سوالات ديگري شايد به ذهن خطور كند كه به برخي اشاره مي‌كنيم:
1-محرم بودن مادربزرگ‌ها و نوه‌ها از كجا استفاده مي‌شود؟
 علاوه بر اينكه  الفاظ امهات و بنات در زبان عرب دربارة مادربزرگ و نوه‌ها هم استعمال مي‌شوند، قرائن ناپيوسته‌اي هم داريم كه نشان مي‌دهد اينها هم داخل در امهات و بنات هستند. همچنين دربارة بقية موارد.
2- در اين دو آيه افرادي كه به مردها محرم هستند بيان شده‌اند اما آيا افرادي كه به زن ها محرم هستند هم آيا در قرآن بيان شده است ؟
 اولا: چون اين دو آيه در مقام بيان موارد تحريم ازدواج است و ازدواج هم يك مسئلة دو طرفه است ، با بيان كردن حكم يك طرف يعني مردها حكم طرف مقابل يعني زن ها هم مشخص مي‌شود. ثانيا: آياتي مانند آية 31 سورة نور داريم كه در آنها به محارم زنان نيز تصريح شده است.
3- در آيه دوم يكي از افرادي كه ازدواج با آنها حرام است خواهر زن است. آيا خواهر زن هم محرم است؟
اگر در عباراتي كه در آغاز توضيحات گفته شد دقت كنيم جواب  سوال روشن مي‌شود : موارد مذكور در اين آيه اعم از كساني است كه ازدواج با آنها تا ابد حرام است و يا كساني كه حكم حرمت ازدواج با آنها موقتي و منوط به شرايط است . حكم حرمت ازدواج با خواهر زن حكم ابدي نيست بلكه منوط به اين شرط است كه عقد ازدواج با همسر دوام پيدا كند اما اگر عقد ازدواج بين زن و شوهر به واسطة طلاق يا موت همسر از بين برود، انسان مي‌تواند با خواهرزن خود ازدواج كند. بنابراين چون حكم حرمت ازدواج با خواهر زن ابدي نيست ،محرم هم نيست چون محرم كسي است كه ازدواج با او تا ابد حرام است.
4- آيا شرايط شيرخوارگي كه براي محرميت رضاعي لازم است در اين آيات بيان شده است ؟
در اين آيه اصل مسئلة محرميت رضاعي مطرح شده  اما شرايط لازم براي تحقق اين محرميت ذكر نشده است . شرايط لازم آن را از روايات معصومين استفاده مي‌كنيم چنان كه  دربارة بسياري از احكام ديگر در قرآن صرفا اصل حكم آن بيان شده است .خداوند متعال بيان تفصيلي آن را به رسول خدا و اولي الامر واگذار كرده  چنان كه مي‌فرمايد: َ
ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا(3)  آنچه را رسول خدا براى شما آورده  اجرا كنيد، و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد.
 در جاي ديگر مي‌فرمايد: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُم‏(4)  اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، خدا را اطاعت كنيد و از فرستاده او و صاحبان امرتان (كه جانشينان معصوم پيامبرند) اطاعت نماييد.

2- مستدرك الوسائل ،ج14 ،ص 371
3-  حشر (59)آية 7
4-  نساء (4)آيه 59