علّت تكرار كلمه «اطيعوا» در اين آيات قران چيست؟

پرسش:
 قرآن كريم در آيات بسيارى ما را به اطاعت از خدا و رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)فرمان داده است و براى بيان اين مقصود در برخى موارد (آل عمران/32 و 132) از عبارت (اَطيعُوا اللّهَ والرَّسولَ) استفاده كرده است. امّا در موارد ديگرى (نساء/59، مائده/92، نور/54، محمد/33، تغابن/12) كلمه «اطيعوا» را تكرار كرده و فرموده است: (اَطيعُوا اللّهَ و اطيعوا الرَّسولَ) علّت تكرار كلمه «اطيعوا» در اين آيات چيست؟
پاسخ:
با سلام و عرض ادب و احترام
 در اين باره دو ديدگاه وجود دارد:
1. برخى از مفسّران معتقدند كه تكرار كلمه «اطيعوا» تنها براى تأكيد است و دليل ديگرى ندارد.
2. امّا علاّمه طباطبايى(قدس سره) با ردّ اين ديدگاه، بين اطاعت از خدا و اطاعت از رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)تفاوت مى گذارد. علاّمه طباطبايى(قدس سره)، اطاعت از خدا را اطاعت از
معارف الهى و شرايعى مى داند كه خدا از طريق پيامبر به ما وحى كرده است. امّا اطاعت از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)را به دو جنبه مربوط مى داند:
الف) يكى جنبه تشريع و قانون گذارى هايى كه خدا در غير قرآن به پيامبر وحى كرده است؛ مانند جزئيات و تفاصيل احكام كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) در توضيح كلّيات احكام و مجملات قرآن كريم بيان كرده اند. قرآن در اين باره مى فرمايد: (واَنزَلنا اِلَيكَ الذِّكرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ اِلَيهِم[1]ما اين ذكر (قرآن) را بر تو نازل كرديم تا تو براى مردم، آنچه را كه به سوى آن ها نازل شده، تبيين كنى.)
ب. جنبه ديگر، دستورها و فرمان هايى است كه پيامبر، به خاطر ولايتى كه بر مردم داشتند و عهده دار حكومت و قضاوت بودند، صادر مى كردند.
قرآن كريم در اين باره نيز مى فرمايد: (لِتَحكُمَ بَينَ النّاسِ بِما اَركَ اللّهُ؛ تا به آنچه خدا به تو نشان مى دهد، حكم كنى)اين جنبه، شامل قضاوت هاى آن حضرت بر اساس ظاهر قوانين و تصميم هاى ايشان در اداره جامعه و پيشبرد كار حكومت مى گردد.
پس گرچه اطاعت از رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم) حتّى در اين دو جنبه (جنبه توضيح و تفسير احكام و جنبه قضاوت و حكومت) اطاعت از خدا نيز هست، امّا اطاعت از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)در اين موارد، با تكرار كلمه «اطيعوا» آمده تا بر ضرورت اطاعت از آن حضرت در اين موارد تأكيد شود و هرگونه ترديد و شبهه در آن را بزدايد.
در ميان اين دو نظر، نظر دوم (نظر علاّمه طباطبايى(قدس سره)) درست مى باشد؛ زيرا اگر هدف از تكرار «اطيعوا» تأكيد بوده باشد، عدم تكرار، سبب تأكيد بيش ترى مى شد، يعنى اگر مى فرمود: (اَطيعُوا اللّهَ و الرَّسولَ) به دليل اين كه با اين تعبير مى فهماند اطاعت پيامبر، عين اطاعت خداست، تأكيد بيش ترى صورت مى گرفت. بنابراين، اگرچه تكرار سبب تأكيد مى گردد، ولى اين امر در همه جا نيست.[2]

[1]. نحل/44 .
[2]. ر.ك: تفسير الميزان، علاّمه طباطبايى، ج 4، ص 397 ـ 398، مؤسسة الاعلمى؛ تفسير نمونه، آية الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 3، ص 434، دارالكتب الاسلامية.