آیا فرشتگان اختیار دارند؟

پرسش:
ما می دانیم که فرشتگان اختیار ندارند پس چگونه است که در مقابل خلقت انسان،مخالفت می کنند؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام

آنچه از قرآن مجيد استفاده مي شود اين است كه ملائكه موجوداتي بيرون از حس وداراي وجود و شعور و اراده مستقل هستند . اين موجودات مستقل داراي ايمان بوده، اعمال ورفتارشان از سر شعور واراده تحقق مي يابد.
درسورة مؤمن، آيه 7 مي فرمايد :
"الذين يحملون العرش ومن حوله يسبحون بحمد ربهم ويؤمنون به ويستغفرون للذين آمنوا"
«كسانيكه عرش خدا را حمل مي كنند وآنان كه دراطراف عرش هستند ، خداي خود را حمد و تسبيح مي گويند و به او ايمان مي آورند وبراي كساني كه ايمان آورده اند طلب مغفرت مي كتند»
دلالت آيه به اين كه ملائكه مقربين موجودات مستقل وداراي شعور و اراده مي باشند روشن است ؛ زيرا اوصافي كه براي آنان ذكر شده مانند ايمان به خدا وطلب مغفرت براي ديگران جز با وجود مستقل و صاحب شعور واراده سازگار نيست.
باز درباره همين ملائكه مقربين مي فرمايد :
"مسيح هرگز از بندگي خدا خودداري و سرپيچي نمي كند وملائكه مقربين و هركه از بندگي او سرپيچي و گردنكشي كند بزودي همه ايشان را بسوي خود جمع آوري خواهد كرد ـ‍ تا آنجا كه مي فرمايد ـ واما كساني كه سرپيچي وگردنكشي كردند، آنان را با عذابي دردناك عذاب خواهد كرد وجز خدا براي خود سرپرست وياوري نخواهند يافت".(1)
 بديهي است كه مسيح وملائكه مقربين اگر چه معصيت نمي كنند ، ولي درصورت معصيت و تخلف از بندگي با عذاب روز قيامت در اين آيه تهديد شده اند و تهديد با عذاب روز قيامت كه متفرع برترك يك نوع تكليف است جز با استقلال وجود وشعور و اراده درست نمي باشد.از آيات گذشته نيز روشن مي شو د كه روح امين كه جبرئيل نيز ناميده مي شود وآورنده وحي ميباشد طبق بيان قرآن يك فرشته آسماني داراي وجود و شعور واراده مستقل است .
اما چرا ملائکه به خلقت حضرت آدم اعتراض کردند؟
به نظر می رسد  فرشتگان اعتراض یا مخالفتی با خلقت  انسان نداشتند ، بلکه به‌ عنوان‌ سؤال‌ براي‌ درك‌ حقيقت‌ خلقت و نه‌ اعتراض‌، گفتند: "آيا مخلوقي‌ در زمين‌ قرار مي‌دهي‌ كه‌ توليد فساد نمايد و خونريزي‌ كند؟".
خداوند پاسخ‌ داده من‌ چيزهايي‌ مي‌دانم‌ كه‌ شما نمي‌دانيد. ملائكه‌ پي‌ برده‌ بودند كه‌ انسان‌ فردي‌ سر به‌ راه‌ نيست‌، و موجود زميني‌ مركب‌ از غضب‌ و شهوت‌ است‌ و عالم‌ آنها عالم‌ تزاحم‌ و محدوديت‌ است‌، هم‌ چنين‌ تركيبات‌ آن‌ در معرض‌ تجزيه‌ و اصلاحات‌ آن‌ در خطر فساد و فنا است‌، زندگي‌ آن‌ها حتماً بايد بر پاية‌ تعاون‌ و اجتماع‌ باشد. چنين‌ زندگاني‌ خالي‌ از مفاسد و خونريزي‌ نخواهد بود، از طرفي‌ مي‌ديدند جانشيني‌ از ديگري‌ در صورتي‌ واقعيت‌ خواهد داشت‌ كه‌ جانشين‌ از نظر تمام‌ شئون‌ وجودي‌ و آثار و احكام‌ و تدبيراتش‌،
نمونة‌ وجود شخصي‌ كه‌ به‌ جاي‌ او قرار گرفته‌ است‌، بنمايد.
مسلماً جانشين‌ زميني‌ كه‌ داراي‌ مفاسد و نواقصي‌ است‌، نمي‌تواند حاكي‌ از وجود خداوند باشد كه‌ داراي‌ اسماي‌ حسنی‌ و جامع‌ تمام‌ صفات‌ كمال‌ و منزه‌ از هرگونه‌ عيب‌ و نقص‌ است‌. آن‌ وجود ناقص‌ و آلوده‌ چگونه‌ مي‌تواند از چنين‌ وجود مقدسي‌ حكايت‌ كند و كجا لياقت‌ جانشيني‌ او را دارد؟ خاك‌ كجا و خداوند پاك‌ كجا؟
بنابراین  سوال فرشتگان‌ اعتراض‌ نبود، بلكه‌ مي‌خواستند با اين‌ سؤال‌، مجهولات‌ خود را دربارة‌ اين‌ "خليفه‌" و چانشین حل‌ كنند. شاهد بر اين‌ ادعا آن‌ است‌ كه‌ در پايان‌ می گویند : "انک‌ انت‌ العليم‌ الحكيم‌ ؛ تو دانا و حكيمي‌."
براي‌ اطلاعات‌ بيشتر به‌ تفسير نسنيم‌ آية‌ الله‌ جوادي‌ آملي‌ و تفسير نمونه‌ و ترجمه‌ تفسير الميزان‌، ذيل‌ آيه‌ 30 سورة‌ بقره‌ مراجعه‌ فرماييد.
پی نوشت ها:
1) سوره نساء/173