آيا عبارت داشتن "مرغ روح" براي مردگان صحيح است؟

پرسش:

آيا عبارت داشتن مرغ روح براي مردگان صحيح است؟

پاسخ:

با سلام و ادب سلامتي،از ارتباطتان با سایت طلبه پاسخگو سپاسگزاریم

براي روشن شدن پاسخ لازم است واژة "مرغ روح" مورد بررسي قرار گيرد. مرغِ روح از اقسام اضافه تشبيهي است و تشبيه، اصطلاحي است هم در علم بيان و هم در علم كلام و اقسام تشبيه در علم بيان: و آن مانند كردن چيزي است به چيزي در صنعتي مثل مانند كردن ابرو به محراب در خميدگي، چنان چه در اين بيت خواجه حافظ شيرازي آمده است:

 گر ببينم خم ابروي چو محرابش را         سجدة شكر كنم وز پي شكرانه روم

    روح: در لغت به معناي جان و روان و ماية حيات و در اصطلاح شريعت به معناي امر الهي و در اصطلاح فلسفه به معناي جوهر عاقل مُدْرِك ذاتِ خود است كه از اين حيث و جهت مبدأ پيدايش تصورات و مدرك اشياء خارج از ذهن مي باشد.

در مباحث ديني و معرفتي، روح را متمايز از بدن، و منشأ عقل و حيات دانسته اند. مفهوم روح در باب معارف اسلامي در پنج حوزه قرآن، حديث، كلام، فلسفه، عرفان قابل بررسي است. به عنوان نمونه. مرغ در ادبيّات عرفاني به طور مطلق به معناي روح بوده، تركيب هاي آن بدين گونه است. مرغ اتِّحاد، مرغ ازل، مرغ ازل و ابد، مرغ الست، مرغ الهام، مرغ انا الحق، مرغ باغ تجريد، مرغ تجلّي، مرغ تقديس، مرغ توحيد، مرغ جان، مرغ خرد، مرغ روح، مرغ سبحان مرغ سليمان، مرغ عشق، مرغ عيسي، مرغ قدم، مرغان أنس، مرغان جان، مرغان طوبي، و مرغ آسماني.(1)

اين واژه "مرغ روح" در نثر نيز مورد توجه قرار گرفته مثلاً: "خدايا صبرم ده كه ديگر اين مرغ روح را طاقت ماندن در قفس تَنْ نيست و بيم آن دارم كه هر لحظه از عشقت اين سينه نحيف را شكافته و به سويت به پرواز در آيد".

روح انسان بعد از پايان زندگي در اين جهان در قالب لطيفي قرار مي گيرد كه از بسياري از عوارض مادّي به دور است و چون از هر نظر شبيه به اين جسم است، به آن قالب مثالي يا بدن مثالي مي گويند.

بعضي از انديشمندان وجود روح را به وضع آن در حالت خواب تشبيه كرده كه در آن حال ممكن است با مشاهدة نعمت ها لذت برد و از ديدن مناظر هولناك آزرده خاطر گردد.(2)

برداشت از اخبار پيشوايان معصوم اين است كه صورت مؤمن در برزخ به صورت انسان است و نيز ارواح مؤمنان، اهل خود را ملاقات مي كنند.

امام صادق(ع) فرمود: "مؤمن اهل خود را مي بيند و آن چه را كه موجب محبّت او است مشاهده مي كند، لكن چيزهايي كه موجب كراهت و ناراحتي او مي گردد، از نظرش پوشيده مي شود.

كافر نيز اهل خود را مي بيند و آن چه موجب ناراحتي و كراهت او است مشاهده مي كند لكن چيزهايي كه موجب محب او است، از نظرش پوشيده مي گردد.(3)

شخصي به نام عبدالرحيم قصير از امام صادق(ع) نقل مي كند: به حضرت عرض كرديم آيا مؤمن اهل و بستگان خود را ديدار مي كند؟

فرمود: بلي از پروردگارش اجازه مي گيرد و او به مؤمن اجازه مي دهد و دو فرشته همراهش مي فرستد آن ها بر اهل او به صورت بعضي از پرندگان درآمده بر خانة او قرار مي گيرند، به طوري كه مؤمن كلام اهلش را مي شنود و به آن ها نظر مي كند.(4) البته در اين جا كه حضرت مي فرمايد: به صورت پرنده بر ديوارها مي نشيند، منظور اين نيست كه واقعاً روح مؤمن به صورت مرغي در مي آيد، البته ممكن است روح انسان بعضي از اوقات به صورت مرغي در آيد و بر روي ديوار خانه بنشيند ولي ظاهر اين است كه امام (ع) بدين طريق تمثيل مي كند همان طور كه مرغ ها بر روي ديوارهاي خود، خود را نشان مي دهند و به آساني رفت و آمد مي كنند، همين طور نيز روح مؤمن مي آيد و از خانواده و احوال آن ها اطلاّع پيدا مي كند.

1. ر.ك: سيد جعفر سجّادي، فرهنگ و لغات و اصطلاحات و تعبيرات عرفاني، ص 713 چاپ 1370 شمسي؛ دكتر رحيم عفيفي، فرهنگ نامه شعري، ج 3 ـ 4 ، ص 5 ـ 2334 چاپ سروش تهران 1373.
2. ر.ك: علامه آيت ا... حاج سيد محمد حسين حسيني طهراني، معاد شناسي، ج 2، ص 280.
3. محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 58، ص 52؛ كافي ج 3، ص 230.
4. كليني، كافي، ج 3، ص 230؛ محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج 6، ص 257.