اگر منت گذاشتن بد است چرا خدا خود منت می گذارد؟

پرسش:

با وجود اینکه خداوند می فرماید به کسی که چیزی دادید منت به او نگذارید و آزار و اذیتش نکنید، پس چرا خود خداوند نعمت های مادی ومعنوی که به انسان داده است هم منت می گذارد و هم روز قیامت اگر کسی از او تشکر نکند عذابش می کند؟

 پاسخ:
باسلام و ادب

منت"، در اصل از ریشه "منّ" گرفته شده است به معناى سنگى که با آن اجسام را وزن مى کنند، و در اصطلاح به نعمت هاى بزرگ و سنگین گفته می شود. و در لغت و استعمالات قرآن معناى گسترده‏اى دارد که مفهوم اول (بخشیدن نعمت هاى سنگین) را نیز شامل مى‏شود. منت اگر جنبه عملى داشته باشد، زیبا و پسندیده است، و اگر با لفظ و سخن باشد زشت و ناپسند است. از آنجا که در محاورات روزمره منت بیشتر به معناى دوم استعمال می شود، به هنگام مطالعه آیاتى که در آنها از منت گذاشتن خداوند صحبت شده است،نیز همین معنای نا مطلوب به ذهن افراد تداعی می کند. [1]در حالی که منت از طرف خداوند به معنای منت مصطلح بین ما نیست، بلکه به معنای دادن نعمت بزرگ است.

ممکن است گفته شود حتی بیان بخشش نعمت های بزرگ از طرف خداوند که در آیات قرآن آمده است، می تواند همان منت گفتاری و به رخ کشیدن و ناپسند باشد!

در جواب باید گفت؛ اولاً : در مواردی که بیان نعمت، همراه اذیت و تحقیر باشد، قبیح و ناپسند است و این در جایی است که دو انسان که هر دو مخلوق و هر کدام دارای ضعف ها و ناتوانی های متعدد هستند بخواهند به خاطر چیز بی ارزشی که به دیگری می بخشند بریکدیگر منت بگذارند.این معنا همراه تحقیر و توهین است و به همین جهت این قسم از منت تقبیح شده است. در قرآن نیز وقتی می خواهد از منت گذاشتن نهی کند، همراه آن اذیت و تحقیر را نیز می آورد. گاهی نسبت به مردم می فرماید: اگر نعمتی دادید یا انفاقی کردید، بر برادران خود منت نگذارید؛ مثلا: "اى کسانى که ایمان آورده‏اید! بخشش هاى خود را با منت و آزار، باطل نسازید![2]

اما چنین چیزی درباره خداوند محال است. زیرا او قادر مطلق و غنی علی الاطلاق است و هرگز بیان او تحقیر بندگانش که فقر محض هستند نخواهد بود.

ثانیاً: هر نوع بیان کردنی به رخ کشیدن نیست تا ناپسند باشد، بلکه با توجه به نوع نعمت و شخص صاحب نعمت و انگیزه او می تواند حالت ها و احکام متعددی داشته باشد. به عنوان مثال اگر فرزندی قدر والدین خود را نداند و زحمات آنان را ناچیز بشمارد؛ جا دارد که والدین برای یاد آوری به او تذکر دهند.این تذکر، زمینه رشد و تعالی او را فراهم می کند و بسیار نیکو است.

گاهی انسان از نعمت های بزرگ الهی غافل شده و آنها را به حساب نمی آورند و قدر آن را نمی داند در حالی که خداوند از آفرینش و بخشش چنین نعمتهایی اهداف والا و با ارزشی داشته که همه انسانها باید متوجه باشند و آن اهداف را محقق سازند. بیان نعمت به این جهت است که بدانیم؛ ما بیهوده خلق نشده ایم، فرستادن پیامبران،دادن عقل،خلق آسمان و زمین و کوه و دشت،خورشید و ماه و برف و باران، همه و همه برای این است که از غفلت خارج شده و به سوی هدایت حرکت کنیم .خداوند می فرماید:مسلماً ما آنچه را [از درخت، نبات، حیوان، دریا و دیگر آثار] روى زمین است، زینت زمین قرار دادیم تا آنان را آزمایش کنیم که کدامشان از جهت عمل نیکوترند.[3] نعمت ها برای استفاده و آزمایش انسان ها است تا به اختیار خود راه سعادت را انتخاب کنند و خود را به در یای نعمت های جاودانه خداوند در قیامت برسانند.

خداوند وقتی این نعمتها را بیان می کند، در صدد مطلع کردن انسان از این نعمت ها و ارزش آنهاست.

ثالثاً: خداوند برای هر نعمتی از کوچک و بزرگ بر انسان، از تعبیر منت استفاده نکرده است و اگر این تعبیر را در باره نعمتی به کار برده است نشانه اهمیت بالای آن نعمت است. بعضی از این نعمت های مهم عبارتند از :

1-بعثت پیامبران الهی، قران می فرماید: "خدا بر اهل ایمان منت گذاشت که رسولى از خودشان در میان آنان بر انگیخت که بر آنها آیات خدا را تلاوت کند و نفوسشان را از هر نقص و آلایش پاک گرداند و به آنها احکام شریعت و حقایق حکمت بیاموزد، هر چند قبلا گمراهى آنان آشکار بود "[4]. حقیقتاً نعمت فرستادن رسولان به عنوان مربیان و معلمان بشریت آن قدر بزرگ و با ارزش است که نباید از آن غفلت شود و گر نه همه اهداف خلقت نا تمام خواهد ماند.

2-هدایت، قرآن می فرماید:" شما قبلًا چنین] کافر [بودید و خداوند بر شما منّت نهاد (و هدایت شدید). پس، (بشکرانه این نعمت بزرگ،) تحقیق کنید! خداوند به آنچه انجام مى‏دهید آگاه است." [5]

3-حکومت جهانی مستضعفین بر عالم."ما مى‏خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روى زمین قرار دهیم!"[6].

روشن است که موارد یاد شده هر کدام به تنهایی نعمت های بزرگی هستند که اگر از زندگی انسان حذف شوند انسانیت رو به اضمحلال خواهد رفت.بنا بر این لازم است که این نعمت ها یاد آوری و بر آنها تأکید شود تااهداف الهی از بخشش آنها محقق شود.

با توجه به اینکه معنی تشکر و قدر دانی از نعمت های الهی بکار بردن آنها در مسیر صحیح خودشان در راستای اهداف خلقت است، نه تشکر زبانی صرف و کسی که کفران نعمت کرده است از نعمت های الهی در مسیر صحیح آنها استفاده نکرده و در حقیقت آن نعمت را ضایع کرده است، سزاوار تنبیه و عقوبت است.
منابع:
1. تفسیر نمونه، ج‏19، ص 133 با تلخیص؛ قاموس قرآن، ج‏6، ص، 291.
2. بقره، 262و264 .
3. کهف، 7.
4. ال عمران، 164.
5. نساء،94،فَمَنَّ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَتَبَیَّنُوا إِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرا.
6. قصص، 5،وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثین‏.