فلسفه روزہ و آثار و فواید آن

بسم اللہ الرحمن الرحیم

آثار و برکات روزہ
الحمد الله الذی خلق النور من النور و انزل النور علی الطور وهو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهرہ علی الدین کله ولو کره المشرکون ۔ ثم الصلوۃ والسلام علی سید الانبیاء و المرسلین سیدنا نبینا حبیبنا شفیع ذنوبنا حبیب قلوبنا طبیب نفوسنا مولانا و مولی الثقلین جد الحسن و الحسین ابی القاسم محمد صلی الله علیه و آله اما بعد:فمن شهد منکم الشهر فلیصمه
می خواھم امروز صحبت خودم رااز یک پرسش آغاز کنم و آن این است كه چرا خداوند متعال روزہ را بر این امت واجب کرده است؟ چرا او می خواھد بندگانش از صبح صادق تا غروب آفتاب گرسنه و تشنه بمانند؟ این سوالی است كه امروز فکر و ذھن جوان ھا را به خود مشغول ساخته است ۔

آثار معنوی روزہ
برای پاسخ دادن به این سوال شما را می برم به در خانه امام علی عليه السلام تا ببینیم مولای مان جه جوابی به این سوال می دھد. امام علی عليه السلام می فرمایند: «و مجاهدة الصيام فى الايام المفروضات، تسكينا لاطرافهم، و تخشيعا لابصارهم، و تذليلا لنفوسهم و تخفيضا لقلوبهم، و اذهابا للخيلاء عنهم لما فى ذلك من تعفير عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق كرائم الجوارح بالارض تصاغرا و لحقوق البطون بالمتون من الصيام تذللا» (۱)

اميرمؤمنان عليه السلام به دنباله مطالب ارزشمندى مي‏فرمايد: از خدا بترسيد و از كيفر تبهكارى در دنيا، و از زيان ستمگرى در آخرت ... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ مي‏فرمايد، به وسيله نمازها و زكاتها، ( و سپس فوائد و پاره‏اى از علل و فلسفه روزه را بيان مي‏فرمايد) و كوشش در گرفتن روزه در روزهاى واجب، براى آرام ماندن دست و پا و اندام و ديگر ايشان (از معصيت و نافرمانى) و چشم به زير انداختنشان و فروتنى جانهاشان، و زبونى دلهاشان، و بيرون كردن كبر و خودپسندى از آنان، چون در نماز است ماليدن رخسارهاى نيكو براى فروتنى، و (هنگام سجده نمودن) چسبانيدن اعضاء شريفه (هفت موضع) را به زمين براى اظهار كوچكى و «ذلت‏ به پيشگاه باعظمتش‏» و در روزه رسيدن شكمها به پشتها براى خضوع و ناچيز دانستن خويش كه روزه و نماز و زكات فلسفه‏اش سازندگى و تزكيه، و تذلل و تقلل به پيشگاه حضرت حق است، و از چيزهائى است كه مي‏تواند آدمى را از چنگ شيطان نجات بخشد، و از انواع بيماريهاى ظاهرى و باطنى برهاند، و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا ياد آدمى دهد، مخصوصا روزه است كه از امتيازات بخصوص برخورداراست، كه پاداش آن فقط به خداوند بزرگ برگزار شده است.

اميرالمؤمنين(عليه السلام)در جائى ديگر مي‏فرمايد:«والصيام ابتلاء لاخلاص الخلق‏» (۲)
روزه براى آزمايش اخلاص مردم است

خداوند روزه را براى آزمايش اخلاص مردم واجب فرموده است، كه روزه در اخلاص عمل بسيار مؤثر است، يعنى كسى كه روزه مي‏گيرد و تمامى روز را با همه امكان بخوردنيها و آشاميدني‏هايى كه در اختيار دارد، در عين حال امساك مي‏نمايد، جز اخلاص به پيشگاه حضرت حق مفهومى ديگر ندارد، و در قسمتى از نهج البلاغه مي‏فرمايد: «و صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب‏» (3)و يكى از دلائل وجوب روزه اين است كه روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهى، يعنى روزه موجب غفران وآمرزش گناهان و معاصى انسان است، كه به وسيله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست مي‏آيد.
آثاردرمانی وبهداشتی روزه
خدايا از گرسنگى به تو پناه می‏ آوريم

فوائد كم خورى از نظر بهداشت و تندرستى جسم و روح، امري اثبات شده است آدمى تاب گرسنگى زياد را ندارد، و اسلام هم نخواسته است كه انسان خود رادر زحمت تحمل گرسنگى زياد قرار دهد، بلكه در بعضى روايات رسيده است: «اللهم اعوذبك من الجوع‏» (4)

خدايا از گرسنگى به تو پناه مي‏برم، ولى در عين حال بايد متوجه بود، كه مقدارى از گرسنگى براى انسان لازم است! و فوائد بسيارى در بردارد، و بر عكس پورخورى و سيري بيمارى زيادى به همراه مي ‏آورد.

از نظر بهداشت و تندرستى، بايد غذا كمتر مصرف شود، و هنوز اشتهاء تمام نشده، دست از غذا خوردن بكشد، به تجربه ثابت‏ شده است. افرادى كه كم مي‏خورند، از كسانى كه هميشه سير مي‏خورند سالم‏تر مي‏باشند.

دکتر «گوئل پا» فرانسوى مي‏گوید: «چهار پنجم بیماري‏ها از تخمیر غذا در روده‏ها ناشى مي‏شود که همه با روزه اصلاح مي‏گرد.

»دکترآلکسى سوفورین» مي‏نویسد: «جسم به هنگام روزه به جاى غذا از مواد باقیمانده در بدن استفاده کرده و آنها را مصرف مي‏کند و بدین وسیله مواد کثیف و عفوني‏اى که در جسم است و ریشه و خمیره بیماري‏ها از آنهاست، از بین مي‏رود، روزه سبب بهبودى همه بیماري‏ها است. بنابراین، شایسته است که جسم خود را به وسیله روزه، نظیف و پاکیزه کنيم.

بیماري‏هایى را که این دانشمندان توانسته ‏اند به وسیله روزه معالجه نمایند به قرار ذیل است: نوراستنى، التهاب معده، التهاب حنجره، سفلیس، سل، درد چشم، زکام مزمن، درد سینه، نفخ و ورم ریه‏ها، بیماري‏هاى عصبى، لرزش اندام، استسقاء، فلج، کم‏خونى، اضطراب روحى، ضعف عمومى بدن، بیمارى کبد، مالاریا و بالأخره تضعیف غده‏هاى سرطانى و ترک اعتياد.

دکتر «کاریو» آمریکایى مي‏نویسد: «هر شخص بیمار باید در سال مدتى از غذا پرهیز کند؛ زیرا مادامى که غذا به تن مي‏رسد، میکروب‏ها در حال رشدند، ولى هنگامى که از غذا پرهیز شود، میکروب‏ها رو به ضعف مي‏روند .وى همچنین مي‏افزاید: «روزه‏اى که اسلام واجب کرده است، بزرگترین ضامن سلامتى تن است.

روزه کمک شایانى به بهبود عوارض برخى بیماري‏ها است نظیر:
۱. هنگامى که نارسایي‏ هاى معده و روده، بیمار را دچار دل دردهاى شدید مي‏کند.
۲. زمانى که براثر پرخورى و کم حرکتى، وزن بدن زیاد مي‏شود.
۳ در بیماران مبتلا به فشارخون.
۴ در بیمارى قند.

از مطالب یادشده درباره فایده بهداشتى درمانى روزه درمي‏یابیم که امروزه در علم پزشکى به اثبات رسیده که عامل بسیارى از بیماري‏ها زیاده‏روى در خوردن و آشامیدن و عدم رعایت بهداشت تغذیه است.

پیام‏آور بزرگ اسلام، پیامبر اکرم(ص) قرن‏ها پیش، این مطلب را در کلامى ژرف چنین فرمود: معده خانه تمام دردهاست و پرهیز و امساک بالاترین داروهاست.

همچنین ایشان فرموده ‏اند: «روزه بگیرید تا سالم بمانید۔ (5)و نیز در روایات بسیارى پیشوایان گرامى اسلام فرموده ‏اند: «معده آدمى خانه بیماري‏هاى اوست و پرهیز از غذا درمان آن است».

آثار اجتماعی روزہ
ابعادى در فلسفه روزه از بيان امام صادق(ع)
ھمین سوال را وقتی هشام بن حكم از رئيس مذهب تشيع حضرت جعفر بن محمد (عليهما السلام) پرسید امام در جواب آن فرمودند: «انما فرض الله الصيام ليستوى به الغنى و الفقير و ذلك ان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع، فيرحم الفقير، لان الغنى كلما اراد شيئا قدر عليه، فاراد الله تعالى ان يسوى بين خلقه، و ان يذيق الغنى مس الجوع و الالم ليرق على الضعيف و يرحم الجائع‏» (۶)

حضرت صادق(عليه السلام): براستى خداوند روزه را واجب كرد، تا به وسيله او بين اغنياء و فقراء مساوات و برابرى به وجود آيد، و اين براى آن است كه ثروتمندانى كه هرگز درد گرسنگى را احساس نكرده ‏اند، به فقراء ترحم نمايند، زيرا اغنياء هرگاه (خوردنى و آشاميدنى را) اراده نمودند (و هوس هر نوع ماكولات و مشروبات كردند) برايشان ميسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نموده‏» كه تا بين بندگانش از فقير و غنى، برابرى به وجود آورد، و اينكه سرمايه داران مسلمان درد گرسنگى را لمس نمايند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمايند، (و اين تنها شعار اسلام است، آرى تنها مكتبى كه به حال گرسنگان و محرومان مي‏انديشد اسلام است.

روزه، چشمه رحمت الهى را در وادى دل انسان هاى حق طلب جارى مى کند.
روزه، مائده هاى آسمانى را بر سفره دل انسان هاى روزه دار مى چیند
روزه، در میدان صبر و بردبارى، روح انسان را استوار مى سازد.
روزه، ظلمت خودخواهى و خودمحورى را مبدل به نورانیت تواضع و ایثار مى نماید.
روزه، نجات دهنده گناه کاران پشیمان، از دهانه دوزخ است.
روزه، شوق به خوبى ها و سبقت در حسنات را در وجود انسان مى پروراند.
روزه، زیباکننده چهره شخصیت انسان در پرتو عبادات است.
روزه، جان انسان را در مسیر نسیم هاى رحمت الهى قرار مى دهد.
روزه،پاک کننده چهره دل، از غبار گناه و لغزش است.
روزه، پلى است که انسان را از رودخانه مسموم هواى نفس عبور داده، به ساحل سعادت مى رساند
روزه، خانه تکانى دل از گناه و آلودگى است.
روزه، در گوش جان انسان هاى مؤمن، سرود وصل به خدا را سر مى دهد.
روزه، شکوفا کننده نهال ایمان در بوستان جان انسان است.
روزه، تودهنى زدن به شیطان، این دشمن دیرینه هدایت است.
روزه، شهد شیرین حضور در بهشت را در کام دل انسان مخلص فرو مى ریزد.
فراموش نکنید

يك نكته!
بديهى است فضائل و ثواب‏هايى كه براى ماه مبارك رمضان و روزه‏ دارى ذكر شده و به برخى از آن‏ها اشاره شد، از آنِ كسانى است كه حقيقت آن را درك كنند و به محتواى آن عمل و در گفتار و كردار به كار گيرند و به آن‏ها جامه عمل بپوشانند. چنان در روايات اسلامى براى روزه‏ دارى آدابى ذكر شده و كسانى كه صرفاً تلاوت قرآن مي‏كنند، ولى به آيات و احكام آن عمل نمي‏كنند و يا آن كه از روزه‏ دارى تنها رنج گرسنگى و تشنگى را مي‏كشند و بوسيله گناه، تأثير روزه را از بين مي‏برند و ماه مبارك رمضان و فضاى معنوى آن تأثيرى بر اشخاصى بر جاى نمي‏ گذارد، مورد نكوهش قرار گرفته ‏اند.

چنان‏كه پيامبر اكرم(ص) به زنى كه با زبان روزه كنيز خود را دشنام مي‏داد فرمود: چگونه روزه‏ دارى و حال آن‏كه كنيزت را دشنام مي‏دهى؟! روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه خداوند آن را علاوه بر اين دو، مانع كارها و سخنان زشت كه روزه را بي ‏اثر مي‏ كنند قرار داده است، چه اندكند روزه‏ داران و چه بسيارند كسانى كه گرسنگى مي‏كشند.»(۷)

حضرت امام سجاد(ع) در دعاى حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مي‏كند: به وسيله روزه اين ماه ياريمان ده تا اندام‏هاى خود رااز معاصى تو نگه داريم و آن‏ها را به كارهايى گيريم كه خشنودى تو را فراهم آورد، تا با گوش‏ هايمان سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابيم و تا دستمانمان را به سوى حرام نگشاييم و با پاهايمان به سوى آن‏چه منع شده ره نسپاريم و تا شكم هايمان جز آن‏چه را تو حلال كرده ‏اى در خود جاى ندهد و زبان‏ هايمان جز به آن‏چه تو خبر داده‏ اى و بيان فرموده ‏اى گويا نشود۔ ۔ ۔(۸)

بنابراین ماہ مبارک باید تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توكل و توسل از اهل‏ بيت(ع) و عمل به دستورها و احكام قرآن كريم و دورى از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعى، عبادت، شب‏زنده‏ دارى، درك فضيلت شب قدرو... فضيلت ماه مبارك رمضان را درك كرد و ازآن در راستاى رسيدن به كمال حركت كرد و بايد در اين ماه به گونه ‏اى خودسازى كرد كه با اتمام ماه مبارك تأثير و فوايد آن در روح و جان افراد باقى باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.

پروردگارا! ما عاجزیم كه فضلیت روزہ را کما حقہ درک کنیم لذا از تو نصرت و یاری می طلبیم كه ما را کمک فرما تا ما شرمنده تو نشویم ۔
والسلام

پاورقی:
1۔ ازنہج البلاغه فيض، ص ۷۹۸.
2۔ از حكمت ۲۴۴ نهج البلاغه فيض الاسلام
۳۔ نهج البلاغه، چاپ صبحى صالح، ص ۱۶۳.
۴۔ مجمع البحرين، ماده جوع
5۔ تفسیر فخر رازى، ج15، ص68
۶۔ وسائل الشيعه، ج ۷، ص ۳ - و من لا يحضره الفقيه، ص ۷۳، ج ۲
۷۔ الكافى، همان، ج 4، ص 87
۸۔ الصحيفة السجادية، امام سجاد(ع) ص 186، دفتر نشر الهادى، قم