آیا در آخرت هر کس بر طبق دین و شریعت خود مواخذه می شود؟

پرسش:
آیا در آخرت هر کس بر طبق دین و شریعت خود مواخذه می شود؟ اگر این گونه است تفاوت میان اعمال انسان ها با آیین مختلف در چیست؟ و سرنوشت اخروی آن ها چگونه است؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
یكي از مسائلي كه دربارة سؤال و حساب مطرح است، عموميت يا همگاني بودن سؤال و حساب در قیامت است.
  خداوند فرموده است:
  "فلنسئلنّ الذين اُرسل إليهم ولنسئلنّ المرسلين؛(1) قطعاٍ كساني كه پيامبران به سوي آنان فرستاده شدند و از خود فرستاده شدگان سؤال خواهيم كرد".
  اين آيه به روشني بر اين مطلب گواهي مي دهد كه هم امت ها و هم رهبران الهي كه براي هدايت آنان فرستاده، مورد حساب قرار خواهند گرفت.  امير مؤمنان دربارة همگاني بودن سؤال مي فرمايد: "ذلك يوم يجمع الله فيه الاولين و الآخرين لنقاش الحساب؛(2) قيامت روزي است كه خداوند همة انسان ها را جمع مي كند تا به حساب دقيق آنان رسيدگي شود". بنابراين در روز قيامت به حساب اهل همگان رسيدگي مي شود.  ازبرخی از آيات و روايات استفاده مى‏شود بهشت براى كسانى است كه ايمان به خدا و پيامبر اسلام (ص) داشته باشند و عمل صالح و تقوا پيشه كرده باشند: «الذين آمنوا و عملوا الصالحات طوبى لهم و حسن مآب؛ كسانى كه ايمان و عمل صالح دارند، خوشا به حال آنان كه خوش جايگاهى خواهند داشت».(3)
مراد، ايمان به خدا و پيامبر و وحى الهى است و مراد از عمل صالح، عمل به دستورهاى قرآن و اطاعت از پيامبر است كه از جمله دستورها اطاعت از اولى‏الامر است محبت و اطاعت از اميرالمؤمنين(ع) و اهل بيت جزء خمیره ايمان است.
پيروان اديان الهى هم به حكم كتاب خودشان كه در آن اشاره به آمدن پيامبر اسلام شده است و هم به حكم عقل كه بايد به آخرين پيام الهى گوش فرا دهند، بايد دين اسلام را بپذيرند.
خداوند در آيه 85 سوره آل عمران مى‏فرمايد: «و من يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه و هو فى الاخرة من الخاسرين؛ هر كس غير از اسلام (دين واقعى) دينى را بپذيرد، هرگز از او پذيرفته نيست و او در آخرت از زيانكاران خواهد بود».
بنابراين همگان ( كفار و پيروان ساير اديان الهى)  وظيفه دارند درباره دين خود و دين اسلام تحقيق كنند و دستورهاى اديان را با هم مقايسه كنند. پس از تحقيق دقيق و علمى، به حقيقت اسلام و حقانيت اين دين پى خواهند برد. حال اگر پس از تحقيق به اين نتيجه رسيدند كه دين خودشان بر حق است و از طرفى به محتواى دين خود عمل كردند و بر كسى ظلم نكردند، چون حجت و دليل و برهان بر اعتقاد خود دارند، خداوند آنان را عذاب نمى‏كند، ولى اگر تحقيق نكردند و با لجاجت بر دين خود پاى فشارى كردند و با اين كه احتمال دادند دين اسلام دين حقى باشد، به دنبال آن نرفتند، در وظيفه خود كوتاهى كرده، در نتيجه مواخذه خواهند شد.
بنابراین اصل در حساب قیامت ، در حق طلبی انسان ها و تسلیم در مقابل آن ، یا انکار حقیقت است.
شهيد مطهرى(ره) در اين باره مى‏گويد: «اگر كسى در روايات دقت كند، مى‏يابد كه ائمه(ع) تكيه‏شان بر اين مطلب بوده كه هر چه بر سر انسان مى‏آيد، از آن است كه حق بر او عرضه بشود و او در مقابل حق، تعصب و عناد بورزد و يا لااقل در شرايطى باشد كه مى‏بايست تحقيق و جستجو كند نكند. اما افرادى كه ذاتاً و به واسطه قصور فهم و يا به علل ديگر در شرايطى به سر مى‏برند كه مصداق منكر و يا مقصر به شمار نمى‏روند، آنان در رديف منكران و مخالفان نيستند.
ائمه اطهار بسيارى از مردم را از اين طبقه مى‏دانند. اين گونه افراد داراى استضعاف و قصور هستند و اميد عفو الهى درباره آنان مى‏رود. وى از مرحوم علامه طباطبايى نقل مى‏كند: «همان طورى كه ممكن است منشأ استضعاف، عدم امكان تغيير محيط باشد، ممكن است اين جهت باشد كه ذهن انسان متوجه حقيقت نشده باشد و به اين سبب از حقيقت محروم مانده باشد».(4)
بنابراين ، اين امكان وجود دارد كه غير مسلمانان نيز داخل بهشت شوند و اينها گروهي هستند كه به عنوان مستضعفان شناخته مي شوند ، يا واقعا و حقيقتا بدنبال دين حق بودند ، اما به دلایلي بر آن دست نيافتند و نيز انسان هاي درست كار بودند.
محاسبه اعمال آنان، بر پايه عدل خداوندى است و بر اساس عقل و فطرت و كردارشان ، هم چنين اعتقادات و باورهايشان (اگر صحيح و مطابق با اسلام باشد) مورد حساب قرار مى‏گيرند.
جهت مطالعه بيشتر در اين موضوع به كتاب «عدل الهي» ( بخش اعمال خير غير مسلمانان)  اثر استاد شهيد مطهري مراجعه فرمائيد.

   پي نوشت ها:
1- اعراف (7) آية 6.
2- نهج البلاغه، خطبة 102.
3- رعد (13) آيه 29
4- مرتضى مطهرى، مجموعه آثار، ج 1، ص 320 به بعد.