آيا با دادن مهريه، شأن زن پايين نمى آيد؟

پرسش:
در آيه 24 سوره نساء آمده است (فَمَا استَمتَعتُم بِهِ مِنهُنَّ فَـآتوهُنَّ اُجورَهُنَّ فَريضَةً) آيا با دادن مهريه در اين مورد، شأن زن پايين نمى آيد؟ ضمن اين كه در ادامه آيه آمده است (و لا جُناحَ عَلَيكُم فيما تَراضَيتُم بِهِ مِن بَعدِ الفَريضَةِ)
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
 مِهر، تدبيرى از ناحيه قانون براى بالا بردن ارزش زن و قرار دادن او در سطح عالى تر است و از نظر عرف هم توهين نيست، بلكه شأن و مقام است و به زن شخصيت مى دهد.[1] و در مقابل حذف مهر به شخصيت زن نمى افزايد بلكه وضع او را به مخاطره مى افكند.
توضيح مطلب اين است كه: درست است مرد و زن هر دو از زندگى زناشويى به طور يكسان سود مى برند، ولى نمى توان انكار كرد كه در صورت جدايى زن و مرد، زن متحمل خسارت بيش ترى خواهد شد زيرا:
اولا: مردان طبق استعداد خاص بدنى، معمولا در اجتماع نفوذ و تسلط بيش ترى دارند.
ثانياً: مردان براى انتخاب همسر مجدد امكانات بيش ترى دارند، ولى زنان بيوه مخصوصاً با گذشت قسمتى از عمر آنان و از دست رفتن سرمايه جوانى و زيبايى، امكانات شان براى انتخاب همسر جديد كم تر است.
با توجه به اين جهات روشن مى شود كه امكانات و سرمايه اى را كه زن با ازدواج از دست مى دهد بيش از امكاناتى است كه مرد از دست مى دهد. در حقيقت مهر چيزى است براى جبران خسارتى كه به زن وارد مى شود و وسيله اى براى تأمين زندگى آينده او است. علاوه بر اين، مسأله مهر معمولا به شكل ترمزى در برابر تمايلات مرد نسبت به جدايى و طلاق محسوب مى شود.
از آنچه گفته شد نتيجه مى گيريم: كه مهر جنبه «جبران خسارت» و «پشتوانه براى احترام به حقوق زن» دارد، نه قيمت و بها.
مطلب ديگرى كه از قرآن استفاده مى شود اين است كه مهرى كه مرد به زن مى پردازد حالت پيشكشى و هديه را دارد. به اين بيان كه: زن در مقابل شهوت از مرد تواناتر و خوددارتر آفريده شده است و مرد در مقابل غريزه از زن ناتوان تر است. اين خصوصيت همواره به زن فرصت داده است كه دنبال مرد نرود و زود تسليم مرد نشود و بر عكس مرد را وادار كرده است كه در مقابل زن اظهار نياز كند و براى جلب رضاى او اقدام كند. يكى از اقدامات اين بوده كه براى جلب رضاى او و به احترام موافقت او هديه اى نثار او مى كرده است.
قرآن كريم هم با لطافت و ظرافت بى نظيرى مى گويد: (و آتوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحلَةً)؛[2]يعنى كابين زنان را كه به خود آنان تعلق دارد و عطيه و پيشكشى است از جانب شما به آنان، به ايشان بدهيد. صدقه از ماده صدق است و بدان جهت به مهر صدقه گفته مى شود كه نشانه راستين بودن علاقه مرد است و با كلمه «نحلة» تصريح مى كند كه مهر هيچ عنوانى جز عنوان تقديمى و پيشكشى و عطيه و هديه ندارد.[3]
خلاصه آن كه:
اولا؛ مِهر جنبه جبران خسارت و پشتوانه اى براى احترام به حقوق زن دارد؛ بنابراين نوعى بدهكارى است و با رضايت طرفين قابل تغيير (كم و زياد كردن) است، همان گونه كه آيه شريف هم فرموده: (و لا جُناحَ عَلَيكُم فيما تَراضَيتُم بِهِ مِن بَعدِ الفَريضَةِ؛[4]اگر طرفين عقد با رضايت خود مقدار مهر را بعداً كم و زياد كنند مانعى ندارد.)[5]
ثانياً: مهر عطيه و هديه اى است كه مرد به زن مى پردازد و هيچ يك از اين دو شأن زن را پايين نمى آورد.

[1]. اقتباس از نظام حقوق زن در اسلام، مرتضى مطهرى.
[2]. نساء/4.
[3]. ر.ك: نظام حقوق زن در اسلام، مرتضى مطهرى، ص 201 ـ 204.
[4]. نساء/24.
[5]. اقتباس از تفسير نمونه، ج 3، ص 346.