آیا پیامبر بعد از رحلت هم می توانند شفاعت کنند؟

پرسش:

آيه 64 سوره نساء درهنگام حضور فيزيکي رسول الله ضمانت اجرائي داشته . آيا بعد از رحلت ايشان کسي ادعا کرده است که : چون خداوند با او در ارتباط است او هم مي تواند شفاعت گناهکاران را از خداوند طلب کند ؟

پاسخ:

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان
توسل به پيامبر براي استغفار گناهان و شفاعت ايشان در روز قيامت ، در حال وفات ايشان به چند دليل جايز است که عبارت اند از:
 کتاب ، سنت و اجماع ، قياس هم که نزد اهل سنت معتبر است ، بر اين مطلب دلالت دارد . مي توانيد اين ادله را به طور مفصل و مشروح در کتاب وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى (1) مشاهده کنيد .
در اين کتاب و غير اين کتاب آمده است که علما از آيه اي که در ذيل مي آيد، اين گونه فهميده اند که طلب استغفار از پيامبر عموميت دارد و شامل زمان وفات ايشان هم مي شود(2) . دلالت اين آيه بر اين عموم بيان هاي گوناگوني دارد که  يکي را  بيان مي کنيم :
« وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحيماً ؛ (3)
هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر براى اين كه به فرمان خدا، از  وى اطاعت شود. اگر مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مى‏كردند (و فرمان هاى خدا را زير پا مى‏گذاردند)، نزد تو مى‏آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‏كردند و پيامبر هم براى آن ها استغفار مى‏كرد ، خدا را توبه پذير و مهربان مى‏يافتند».
اين آيه  دلالت دارد که توسل به پيامبر و شفيع قرار دادن او  نزد خدا براي آمرزش گناهان امري مشروع و پسنديده است ،  از آن جا که اين آيه به يک دستور عمل کلي در ارسال رسولان و رجوع پيروان آنان در اصلاح امر بين خود و خدا ،  اشاره مي کند ،  اين آيه را نمي توان به زمان حيات انبيا و رسولان اختصاص داد ، زيرا بين ما و پيروان زمان حيات آنان در اصل پيروي هيچ فرقي نيست ،  معنا ندارد آيه اي که از رسالت رسولان سخن مي گويد، به فايده اي  بسيار جزئي اشاره کند و آن اين که تنها کساني که در زمان حيات پيامبران گناه کردند و توانستند حضورا خدمت  برسند ، مي توانند از وساطت پيامبران استفاده کنند !
 سياق آيه مناسب با امري مهم و دائمي و فراگير است ، همان گونه که صدر و ذيل آيه ، يعني ارسال رسولان و تواب و رحيميت خدا نشان مي دهد ، شايد به همين جهت است که برخي اهل سنت بدون اشاره به دلائل فني دلالت آيه بر اين مطلب ، اين دلالت را پذيرفته اند .
سيد محسن امين (از علماي شيعه)در کشف الارتياب مي فرمايد : در آيه فرموده زماني که مؤمنان آمدند براي طلب استغفار ، زيارت هم چيزي نيست به جز حضور که آمدن زائر به محضر پيامبر است ، پس آيه شامل زمان وفات هم مي شود.(4)
مؤيد اين آيه ، اين آيه است :
« و اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ؛(5)  براى گناه خود و مردان و زنان با ايمان استغفار كن! »
خداوند متعال در اين آيه به طور کلي دستور داده است که پيامبر براي مؤمنان طلب استغفار کند . عموميت شامل بعد از وفات هم مي شود ، بنابر اين آيه ، پيامبر بعد از حيات هم استغفار مي کند .
بر فرض که دلالت آيات پذيرفته نشود ، روايات و اجماع به طور قطع بر اين مطلب دلالت دارد . اين مطلب در رديف مطالبي قرار مي گيرد که در قرآن دليلي بر آن نداريم ، ولي در سنت بر آن دليل داريم مانند رکعات نماز .

1 . سمهودي ، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى ،ج‏4،ص185، دار الکتب العلميه ، بيروت .
2 .  نووي ، المجموع ، ج 8 ، ص 274 ، نشر دار الفکر .
3 .  نساء (4)آيه 64 .
4 .  محسن امين ، کشف الارتياب ، ص 362 ، مکتبه الحريس .
5 .  محمد (47)آيه19 .