چرا در حديث «بنى الاسلام على خَمس ...به خُمس اشاره نشده؟

پرسش:
با توجّه به تفاوت معناى «خمس» و «زكات» و با توجه به اهميت «خمس» چرا در حديث معروف «بنى الاسلام على خَمس ...» كه اصول احكام اسلام را بر مى شمارد، به خُمس اشاره نشده است؟
پاسخ:
با سلام  و عرض ادب
 متن كامل حديث موردنظر پرسش اين است: «بُنِىَ الاِْسْلامُ عَلى خَمْس عَلى الصَّلاةِ وَ الزكاةِ وَ الصَّومِ وَ الحَجِّ وَ الوِلايَةِ»؛ اسلام بر پنج چيز بنا شده است؛ بر نماز و زكات و روزه و حج و ولايت.»[1]
در پاسخ به اشكال مطرح شده مى توان به دو نكته اشاره كرد:
1. غير از خمس، احكام مهم ديگرى هم بوده اند كه در اين حديث ذكر نگرديده اند. مثلا جهاد و امر به معروف و نهى از منكر كه آيات فراوانى نيز در اهميت آن ها نازل گشته؛ ولى در حديث مورد بحث نيامده اند. پس نيامدن عنوان «خمس» در اين حديث، دليل كم اهميتى اين واجب نيست.
2. بيش ترين كاربرد كلمه «زكات» در قرآن كريم، درباره مالى است كه در راه خدا مصرف مى شود و مراد از زكاتى كه در قرآن كريم، همراه واژه «صلاة» آمده، فقط زكات واجب نيست؛ بلكه منظور همه موارد انفاق ها در راه خدا ـ چه واجب و چه مستحب ـ است. دليل اين ادّعا آن است كه در سوره هاى مكى نيز واژه «زكات» وجود دارد در حالى كه زكاتِ اصطلاحى، در مدينه واجب گرديده است.[2] از اين رو
مى توان زكات مذكور در آيات قرآن و حديث «بنى الاسلام...» را شامل خمس هم دانست؛ زيرا زكات در معناى كلّى آن، مالى است كه در راه خدا داده مى شود و چنين معنايى، خمس را هم در برمى گيرد.

[1]. اصول كافى، مرحوم كلينى، ج 2، ص 18، 21، دارالكتب الاسلامية.
[2]. ر.ك: معالم المدرستين، علاّمه عسگرى، ج 2، ص 167، مؤسسة النعمان، بيروت.